[nobita]

Cải cách hành chính và quy luật kinh tế thị trư�ng

Nguyá»…n Ninh Thá»±c
Tạp chí Khoa h�c & Tổ quốc 20/10/2006 11:39:09 AM



Giống như quy luật tiến hoá của xã hội loài ngư�i và thế giới tự nhiên, sự phát triển kinh tế - xã hội cũng tuân theo những quy luật khách quan, tất yếu có ra đ�i phát triển và kết thúc, có tính kế thừa, cái sau tiến bộ hơn cái trước.


Quản lý hành chính Nhà nước là toàn bộ động của cơ quan hành chính từ trung ương đến xã, phư�ng, thị trấn, dựa trên cơ sở những quy định của luật pháp do Nhà nước ban hành, có tính chất mệnh lệnh, nhằm thực hiện chức năng quản lý và đi�u hành của Nhà nước (thuật ngữ hành chính - H�c viện Hành chính Quốc gia).

Giữa quản lý hành chính Nhà nước và quy luật phát triển kinh tế xã hội có mối quan hệ chặt chẽ và tương tác lẫn nhau, trong đó quy luật phát triển kinh tế - xã hội đóng vai trò chủ đạo, chi phối.

Quản lý hành chính Nhà nước phù hợp với quy luật phát triển tinh tế - xã hội tạo ra động lực to lớn thúc đẩy sự phát triển. Quá trình phát triển kinh tế - xã hội sẽ nảy sinh những yêu cầu khách quan đòi h�i quản lý hành chính Nhà nước phải thay đổi. Nếu quản lý hành chính Nhà nước không phù hợp, chậm đổi mới sẽ trở thành nhân tố kìm hãm, cản trở sự phát triển, nghiêm tr�ng hơn sẽ dẫn đến khủng hoảng kinh tế xã hội, khủng hoảng chính trị.

Duy trì cơ chế quản lý hành chính tập trung, quan liêu, bao cấp quá lâu trong khi kinh tế - xã hội đã chuyển sang một hình thái phát triển mới là một bài h�c đắt giá. Tiến trình đổi mới gần 20 năm qua cho thấy n�n hành chính chậm đổi mới, hành chính quan liêu, giấy t�, thủ tục phi�n hà đã ảnh hưởng không nh� đến phát triển kinh tế - xã hội, đến huy động nội lực, thu hút đầu tư nước ngoài và hội nhập khu vực, quốc tế.

�ổi mới quản lý hành chính Nhà nước phù hợp với quy luật kinh tế thị trư�ng đó chính là cải cách hành chính, do đó cải cách hành chính cũng phải tuân theo những quy luật của kinh tế thị trư�ng như quy luật cung - cầu, quy luật cạnh tranh, công khai, minh bạch, bình đẳng, coi khách hàng là thượng đế... và cũng phải có những biện pháp mạnh khắc phục những mặt trái của kinh tế thị trư�ng như những vấn đ� xã hội, lối sống chạy theo đồng ti�n, tham nhũng, hách địch, cửa quy�n...

Quy luật cung - cầu:

Tổ chức bộ máy Nhà nước từ trung ương đến cơ sở, tuyển dụng, bổ nhiệm, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức... phải tuân theo quy luật cung - cầu. Có nhu cầu mới thành lập tổ chức, mới tuyển dụng, bổ nhiệm và đưa đi đào tạo, bồi dưỡng. Phải xuất phát từ nhu cầu khách quan, từ chức năng, nhiệm vụ chứ không phải nhu cầu chủ quan, cảm tính của những ngư�i lãnh đạo. Nhu cầu có sự thay đổi trong từng giai đoạn theo nhiệm vụ chính trị và sự phát triển kinh tế - xã hội, do đó có thành lập mới và có giải thể những tổ chức cũ không còn phù hợp. Ở nước ta, "đẻ" ra tổ chức thì dễ, nhưng giải thể những tổ chức không còn chức năng, nhiệm vụ quả là quá khó vì "dính" đến ghế của sếp, hiện nay đang có xu hướng "đẻ" ra các tổ chức là "sân sau� của sếp. Việc tuyển dụng, bổ nhiệm, đào tạo, bói dưỡng cán bộ, công chức cũng chạy theo những nhu cầu ảo, chưa xuất phát từ sự cần thiết của từng vị trí công tác. Thi nâng ngạch, thực chất là thi nâng lương chứ không phải xuất phát từ nhu cầu cần có chuyên viên cao cấp, chuyên viên chính của từng đơn vị, tổ chức. Thậm chí khi phân bổ chỉ tiêu thi nâng ngạch, ngư�i ta cũng không cần biết đơn vị, tổ chức ấy có cần hay không. Việc tuyển dụng, bổ nhiệm cũng ở trong tình trạng tương tự, lãnh đạo cảm thấy được lấy ngư�i là tuyển, là bổ nhiệm, cử tuyển, cử bổ nhiệm, còn làm việc gì sẽ tính sau. Hậu quả là theo cách nói của bóng đá, tuyển "trung vệ" nhưng lại phân công ở vị trí "ti�n đạo".

Với cách làm không tuân theo quy luật cung - cầu thì không thể khắc phục được căn bệnh tổ chức bộ máy cồng k�nh, nhi�u tầng nấc, biên chế đông nhưng không mạnh, chất lượng, hiệu quả thấp.

�ể thực hiện đúng quy luật cung - cầu, căn cứ chức năng, nhiệm vụ, từng tổ chức sử dụng và quản lý trực tiếp lao động (Cục, Vụ, Sở, Phòng, Ban) phải thiết kế cho được các vị trí công tác cụ thể và số lượng lao động cần cho từng vị trí công tác. Thiếu ngư�i ở vị trí công tác nào thì tuyển ngư�i đáp ứng được yêu cầu của vị trí công tác đó, phải tiến tới thiết kế tổ chức như là thiết kế một cỗ máy, không thừa, không thiếu một chi tiết nào (Real Madrid, đội bóng nổi tiếng thế giới, thiếu trung vệ trầm tr�ng, nhưng lại mua quá nhi�u các ti�n đạo nổi tiếng, hậu quả là mùa giải vừa qua đã thất bại thảm hại).

Quy luật cạnh tranh

Cạnh tranh là động lực thúc đẩy sự phát triển. Không có cạnh tranh thì không có đổi mới, không có phát triển, tất nhiên là phải cạnh tranh lành mạnh. Trong cạnh tranh, kẻ thắng sẽ tồn tại và phát triển, ngư�i thua sẽ bị loại b�. Ở các nước, quy luật cạnh tranh đã được áp dụng triệt để trong tuyển dụng, sử dụng, bổ nhiệm và quản lý cán bộ, công chức.

Cạnh tranh trong tuyển dụng được thông qua thi tuyển vào từng vị trí công tác. Vỉ trí, chỉ tiêu, tiêu chuẩn, hồ sơ... tuyển dụng được công bố công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Cạnh tranh trong sử dụng được thực hiện thông qua Hợp đồng lao động có th�i hạn và nhận xét, đánh giá hàng năm. Hàng năm, lãnh đạo nhận xét, đánh giá từng ngư�i. Ngư�i làm tốt sẽ được tăng lương. Ngư�i vi phạm kỷ luật lao động, chất lượng, hiệu quả lao động thấp, không đáp ứng được yêu cầu công việc sẽ bị phê bình, giảm lương hoặc chấm dứt Hợp đồng lao động, có nghĩa là tạo ra sự cạnh tranh vị trí công việc. Ngư�i lao động phải thư�ng xuyên nghĩ rằng vị trí làm việc của mình luôn có ngư�i sẵn sàng thay thế nếu mình làm việc không tốt. Do đó ngư�i lao động phải tự giác chấp hành kỷ luật lao động, chịu khó h�c tập, phấn đấu vươn lên, lao động với chất lượng và hiệu quả cao. Ở các nước hầu như không có "biên chế cố định" từ khi được tuyển đụng đến khi v� hưu, vì "biên chế cố định" là thủ tiêu cạnh tranh, thủ tiêu tính tự giác vươn lên của ngư�i lao động. Trước đây, ngư�i ta cho rằng cần phải có một n�n hành chính ổn định "bất biến" nên những ngư�i làm việc trong các cơ quan hành chính cần phải được ổn định lâu dài và chuyên nghiệp hoá. Nhưng kinh tế thị trư�ng đòi h�i phải có tính năng động và nhạy bén cao, không chấp nhận một n�n hành chính cứng nhắc. Thực tế cho thấy ở những nước vẫn duy trì "biên chế cố định" thì n�n hành chính bảo thủ, trì trệ, không đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội. Thực tế ở Anh Australia, New Zealand, Singapore, Trung Quốc, Malaysia, Hàn Quốc... cho thấy cải cách hành chính là nhân tố quyết định sự phát triển kinh tế - xã hội và cải cách hành chính phải tuân theo quy luật kinh tế thị trư�ng. Nước ta, cần chuyển dần "biên chế cố định" sang Hợp đồng lao động dài hạn, trước hết cần thay thế chế độ tuyển "biên chế cố định" sang cơ chế Hợp đồng có th�i hạn ở tất cả các cơ quan trong bộ máy Nhà nước từ trung ương đến cơ sở (Trung Quốc cũng đã chấm đứt tuyển dụng công chức suốt đ�i).

Cạnh tranh trong việc bổ nhiệm các chức vụ lãnh đạo được thực hiện thông qua bổ nhiệm có th�i hạn, thi tuyển hoặc ký Hợp đồng. Tất cả các hình thức trên đ�u được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng: công khai tiêu chuẩn, công khai danh sách các ứng cử viên vào từng chức vụ để quần chúng nhận xét, đánh giá, giúp cho lãnh đạo nhìn nhận khách quan và quyết định chính xác, có hình thức khuyến khích những ngư�i đủ tiêu chuẩn tự ứng cử vào chức vụ lãnh đạo. B� phiếu tín nhiệm dân chủ, công khai theo cấp độ tương ứng là một biện pháp tết nâng cao tinh thần trách nhiệm, thúc đẩy sự phấn đấu và giữ gìn phẩm chất của ngư�i lãnh đạo.

Những công việc của công sở cũng không nhất thiết chỉ có ngư�i của công sở làm. Trừ những việc liên quan đến bí mật quốc gia, những công việc phải làm thư�ng xuyên, còn các việc khác như các chương trình, dự án, xây dựng quy hoạch, chế độ, chính sách, thậm chí soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật cũng có thể thuê chuyên gia hoặc ký Hợp đồng với các tổ chức. Có thể tổ chức đấu thầu để ch�n ra các cá nhân, tổ chức làm có chất lượng, hiệu quả và kinh tế nhất.

�p dụng quy luật cạnh tranh trong các cơ quan hành chính Nhà nước chính là giải pháp đổi mới tổ chức và phương pháp làm việc khắc phục căn bệnh bảo thủ, trì trệ trong bộ máy Nhà nước. Và Nhà nước cũng phải tính đến các chế độ, chính sách để cạnh tranh, thu hút và giữ nhân tài làm việc cho Nhà nước.

Khách hàng là thượng đế

Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Trong n�n kinh tế thị trư�ng thì khách hàng - dân là thượng đế cho nên trong m�i hoạt động công vụ, cán bộ, công chức phải lấy phục vụ nhân dân là mục đích cao nhất. Bác Hồ kính yêu đã căn dặn: "Việc gì có lợi cho dân thì phải cố gắng làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh". Khách hàng của các công sở là dân, là những doanh nghiệp, là những nhà đầu tư. Trong toàn bộ hoạt động quản lý Nhà nước từ khâu soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật, các quy định, quy chế, các hồ sơ, thủ tục hành chính đến khâu tổ chức thực hiện phải lấy dân làm gốc, phải dựa vào dân và phải nghĩ đến dân. Dân là đối tượng đi�u chỉnh và là ngư�i chấp hành các văn bản quy phạm pháp luật, các quy định, thủ tục hành chính, nhưng khi soạn thảo các văn bản: các quy định và tổ chức thực hiện, cơ quan quản lý Nhà nước các cấp thư�ng nghĩ v� mình mà ít nghĩ đến dân nên bày đặt ra quá nhi�u các quy định, các hồ sơ, thủ tục hành chính gây khó khăn, phi�n hà và sách nhiễu dân, không được dân chấp nhận, do đó có không ít các văn bản, các quy định không đi vào cuộc sống. Cần phải đổi mới tư duy và phương pháp xây dựng pháp luật sao cho các quy định hồ sơ, thủ tục đơn giản, dễ hiểu và để thực hiện.

Khi làm việc với dân hay khi dân có việc đến công sở, cán bộ, công chức phải có phong cách "của ngư�i bán hàng": tôn tr�ng, lắng nghe, ni�m nở, lịch thiệp. Dân chưa biết thì hướng dẫn, dân chưa hiểu, chưa thông thì tuyên truy�n, giải thích, phải làm "vui lòng khách đến, vừa lòng khách đi�. Tất nhiên có những việc vi phạm hoặc trái pháp luật không thể giải quyết được thư�ng gây tâm lý bực bội cho ngư�i liên quan, song như cha ông ta đã dạy: "chẳng được miếng thịt, miếng xôi cũng được l�i nói cho tôi vui lòng". Nếu cán bộ, công chức hách địch, cửa quy�n, gây phi�n hà, sách nhiễu thì dân cứ làm, không cần phép tắc và như thế thì chính quy�n cũng không quản lý được. Xây dựng không phép, mua bán trao tay là những ví dụ điển hình dân không cần phép tắc. Xây dựng hay mua một ngôi nhà là số ti�n tích cóp của cả một đ�i ngư�i. Dân rất muốn có chủ quy�n sở hữu hợp pháp, nhưng xây dựng không phép và mua bán trao tay vẫn diễn ra phổ biến. Lỗi là tại chính quy�n. �ã bao gi� chính quy�n tự h�i vì sao? và làm thế nào để dân đến với mình chưa? Cần hiểu có dân là có tất cả, mất dân là mất hết.

"Một cửa" là mô hình tết, được dân đồng tình, ủng hộ. Nhưng để thực hiện thành công mô hình "một cửa" phải phân cấp mạnh hơn thẩm quy�n quyết định giải quyết các thủ tục hành chính cho chính quy�n quận, huyện, thành phố thuộc tỉnh, thị xã và đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, kỹ năng, đạo đức công vụ cho cán bộ, công chức ở bộ phận tiếp nhận và trao trả kết quả của mô hình "một cửa".

Xây dựng một n�n hành chính phát triển theo quy luật kinh tế thị trư�ng là một tất yếu khách quan, gặp không ít khó khăn, trở ngại từ nhận thức đến hành động, từ trung ương đến cơ sở, nhưng không thể không làm hoặc làm cầm chừng, dè dặt.

Phải mạnh tay và chỉ đạo quyết liệt, đứt khoát, đồng bộ mới có thể đẩy nhanh tiến độ chương trình tổng thể cải cách hành chính Nhà nước.