[thanhlong]

Huế đẹp, Huế thơ

Huế mơ, Huế mộng

Huế… tộng bộng hai đầu!

Bên cạnh một sự diễn đạt và mô tả „nghiêm chỉnh“ cái dáng vẻ thơ mộng đáng yêu của Huế, bỗng có một một ý nghĩ mang đầy hài tính „ngẵng“ (nghịch ngợm) hay „ba lơn“ (đùa cợt) rất… kiểu Huế để nhận xét v� Huế.

Thế nhưng đứng v� mặt nhân văn thuần túy thì sự diễn đạt cái đẹp, cái thơ… chưa nói được một cá tính độc đáo nào v� Huế cả. Bởi vì không riêng Huế mà Hà Nội, Sài Gòn, Nha Trang, �à Lạt, Cần Thơ và nhi�u nơi trên đất nước Việt Nam, hoặc xa hơn, những thành phố khác khắp nơi trên thế giới cũng có thể có những nét chung chung „đẹp và thơ“ như thế chứ chẳng riêng gì Huế. Vậy mà bằng một cách nói bình dân rất h�at kê, dấy lên từ ý thức hay ti�m thức, cái… „tộng bộng hai đầu“ lại nói lên được một trong những nét độc đáo của bản sắc văn hóa Huế. „Tộng bộng hai đầu“ vì (1) nếp sống chắt chiu nhưng cầu kỳ và trang nhã trong cái nghèo của Huế; (2) hiếu khách và hiếu h�c: Huế mở rộng tấm lòng, mở rộng trí óc, mở rộng cửa nhà, phư�ng xóm để đón bạn bè, đón sĩ tử, đón tư tưởng �ông Tây Từ Bắc vào Nam, từ Nam ra Bắc; (3) Huế rất khép kín trong điệu sống (sợ khen chê, sợ vạch áo cho ngư�i xem lưng) nhưng lại rất nhạy cảm và nhạy bén đối diện, chắt l�c mà lại dễ dàng th�a hiệp với cái mới, cái lạ, cái khác biệt trong đ�i sống.

Là một dải đất hẹp như cái vòng eo nằm giữa hai mi�n đất nước, nếu Huế không „tộng bộng hai đầu“ để đón nhận và giữ được thế quân bình giữa nhi�u lực kéo từ khác nhau đến đối kháng, Huế hôm nay có thoát kh�i số phận của Châu Ô, châu Rí (Lý) một th�i của Chiêm Quốc hay không?!

Khi nói v� văn hóa, những h�c giả cổ điển sính chữ thích tầm nguyên hay dành một khái ni�m quá bao quát và lớn lao cho hình tượng văn hóa như: Văn hóa Ti�n sử, văn hóa Trung cổ, văn hóa Ấn Hà, văn hóa �ông Sơn… Nhưng càng v� sau nầy, khi mức độ chuyên môn hóa càng cao thì khái niệm văn hóa càng được giới hạn trong những phạm vi cụ thể và rõ ràng hơn. Một l�at các nhà nghiên cứu văn hóa th�i danh cuối thế kỷ 20 đã xem văn hóa như là „Lối nghĩ, lối sống của một nhóm ngư�i trong một khung cảnh xã hội nào đó.“ Phải chăng, sự tinh tế và phong phú của tri thức nhân l�ai đã giúp ngư�i ta không cảm thấy hụt hẫng khi nói đến những mảng văn hóa độc đáo mà một thế hệ đã quen với „định đ� văn hóa“ không thể nào chấp nhận được. Ví dụ như văn hóa Nghị trư�ng, văn hóa Chính khách, Văn hóa Hippy, văn hoá Jazz, văn hóa Rap, văn hóa Cơm bụi, văn hoá Tây ba-lô“ và vô số khái niệm văn hóa trong nhi�u khung cảnh và lĩnh vực chuyên biệt.

Trong một bối cảnh nhân văn mang tính toàn cầu và quy ước như thế, sự hiện diện của một hình thái văn hóa địa phương như văn hóa Huế, văn hóa Sài Gòn, văn hóa Hà Nội trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, văn hoá � Châu… sẽ không còn là một vấn đ� „khả hữu, có chăng“ nữa mà là một thực tại tất yếu.

Như thế, vấn đ� còn lại là xác định, là nhận diện cho được những tính chất riêng biệt và độc đáo của mỗi cụm, mỗi nhóm, mỗi vùng và mỗi mi�n văn hóa.



�ôi nét điển hình trong Bản sắc văn hóa Huế.



�ể xác định đôi nét tiêu v� bản sắc (identity (1) ) của văn hóa Huế, hay nói một cách nôm na là cái „Chất Huế“, trước hết thử đặt một cái nhìn khái quát v� Huế (2) . Huế là ai, Huế ở đâu, Huế có cái gì đáng nói?

Vào thế kỷ XIII, sông Thạch Hãn (Quảng Trị) từ thượng nguồn đổ ra Cửa Việt là biên giới thiên nhiên của hai nước �ại Việt và Chiêm Thành. Có nhi�u giai đoạn chiến tranh và hòa bình xảy ra giữa hai nước Việt và Chiêm. Lực lượng Chiêm Thành lúc bấy gi� do vua Chiêm là Chế Mân thống lĩnh. Chế Mân tức Thái tử Bổ �ích (Harijit) là con của quốc vương Indravarman. Vì vua cha đã quá già yếu , Chế Mân lên kế vị. Mối giao hảo giữa hai nước Việt - Chiêm được cải thiện vì lực lượng quân sự của cả hai nước đã mấy lần phối hợp chống h�a xâm lăng từ phía Bắc của quân Nguyên tràn xuống xâm lăng.

Năm1301, vua Trần Nhân Tôn như�ng ngôi lại cho con là Trần Anh Tôn và trong lần viếng thăm Chiêm Thành, thái thượng hoàng Trần Nhân Tôn đã gặp Chế Mân. Vua Trần Nhân Tôn, rất có thể vì cảm phục sự anh tuấn của chế Mân trong cuộc chiến chống quân Nguyên, đã hứa gả công chúa Huy�n Trân cho Chế Mân. Năm 1306, Chế Mân sai sứ giả mang châu báu, vàng bạc ra kinh đô �ại Việt xin cưới công chúa Huy�n Trân nhưng vua Trần Anh Tông cùng tri�u thần do dự không chịu gả. Sau đó Chế Mân lại xin dâng đất hai châu Ô và châu Rí làm sính lễ nên nhà Trần lúc bấy gi� mới chấp thuận l�i cầu hôn. Mùa Hè năm 1306, vua Anh Tôn tổ chức một phái đoàn đưa tiễn công chúa Huy�n Trân v� Chiêm Quốc. �ến cửa biển Ô Long, tức là cửa biển Thuận An bây gi�, vua cho đổi tên là Tư Dung (tức là dung mạo đẹp đẽ, đoan trang của ngư�i con gái) . Từ th�i điểm này Huế chính thức nhập vào giang sơn Việt Nam. Nhưng cuộc tình Việt Chiêm của Chế Mân và Huy�n Trân không kéo dài được lâu. Chỉ một năm sau, 1307, Chế Mân chết. Theo nghi thức cổ truy�n của Chiêm Thành thì hoàng hậu cũng phải lên dàn h�a để thiêu sống theo vua. Vua Trần Anh Tôn đã cho Trần Khắc Chung, tương truy�n làø ngư�i tình cũ của công chúa Huy�n Trân , đem vệ binh vào kinh đô Chiêm Thành, dùng mưu kế cứu được công chúa đưa v� Bắc. Sau đó Huy�n Trân đã đi tu giữa tuổi thanh xuân cho hết cả quảng đ�i còn lại

Năm 1558 giữa lúc cuộc chiến tranh Lê - Mạc xảy ra, tri�u đình nhà Lê lâm vào cảnh thoái trào: Chúa chiếm quy�n vua. Sau khi Nguyễn Uông bị Trịnh Kiểm giết chết, ngư�i em là Nguyễn Hoàng xin vào trấn thủ đất Thuận Hóa để giữ mình và nuôi chí lớn. Nguyễn Hoàng mở mang khai khẩn xứ �àng Trong thành một giang sơn riêng. Các chúa Nguyễn thay nhau trị vì xứ �àng Trong từ đó cho đến khi Nguyễn �nh thắng cuộc binh đao tranh hùng với Tây Sơn ròng rã 20 năm và lên làm vua lấy hiệu là Gia Long (1802-1820).

Hai châu Ô và Lý còn được mang tên là Thuận châu và Hóa châu, từ đó có tên là Thuận Hóa v� sau cũng vốn là đất đai tranh chấp giữa hai dân tộc Chiêm Việt do những chạm trán và thù hận giữa hai bên. Nguyễn Hoàng đã biến đất từ phía nam �èo Ngang trở vào, mà căn cứ địa là Huế, thành một nơi "vạn đại dung thân". Lúc đầu các chúa Nguyễn đóng đô ở �i Tử (1558- 1570), sau d�i sang ở Trà Bát (1570- 1600), rồi Dinh Cát (1600- 1687), Phước yên (1626- 1636). Từ năm 1636 đến 1687, phủ chúa Nguyễn đặt ở Kim Long rồi sau đó d�i v� Phú Xuân. Từ năm 1653, giáo sĩ �ắc-Lộ đã dùng từ „Kẻ Huế“ để nói v� nơi đặt thủ phủ của các chúa Nguyễn. Tất cả công trình xây dựng �àng Trong của các chúa Nguyễn khởi đi từ Huế.

Ti�n thân của Huế là Thuận Hóa - Phú Xuân. „Huế“ là cách đ�c trại ra từ chữ „Hóa“. Tuy thành Phú Xuân được xây dựng từ khi chúa Nguyễn Phúc Khoát vừa mới lên nối ngôi năm 1738, nhưng hơn một nửa thế kỷ l�an lạc, thay ngôi đổi chủ liên miên, văn hóa chưa có đi�u kiện định hình.

Năm 1802 Nguyễn �nh chiến thắng Tây Sơn lên làm vua lấy hiệu là Gia Long, ch�n Huế làm kinh đô. Giai đ�an nầy chính là th�i kỳ Huế được xây dựng thành một kinh đô b� thế với nhi�u công trình kiến trúc tráng lệ, mang tính dân tộc và nghệ thuật cao. Gần 150 năm trị vì với 13 đ�i vua của tri�u Nguyễn, Huế trở thành đất „thần kinh văn vật“ trong khung cảnh thiên nhiên sông núi hữu tình.

Từ phía Tây bán cầu, sau một ngày của múi gi� sáng tối, nhìn v� Việt Nam, ngó v� Huế có thấy Huế rõ hơn khi còn ở trong Huế hay không?

V� mặt di dân và ngụ cư, Huế cũng có nét hao hao giống Mỹ. Ngư�i Huế và ngư�i Mỹ đ�u không phải là ngư�i bản địa mà là dân di cư và nhập cư. Ngư�i Huế từ �àng Ngoài theo chân chúa Nguyễn vào Nam, đẩy ngư�i Chiêm Thành ra kh�i đất gốc của h�. Cũng vậy, ngư�i da trắng từ châu Âu vượt đại dương vào châu Mỹ, đẩy ngư�i da đ� vào rừng sâu. Quá trình khai phá đất mới cũng đồng th�i với quá trình xây dựng một bản sắc văn hóa mới. Cái khác giữa hai bối cảnh của Ta và Ngư�i là đất cũ Chiêm Thành là dãi đất hẹp, núi ăn ra tận biển trong cảnh thiên nhiên non xanh nước biếc; trong khi châu Mỹ là vùng đất vạm vỡ bạt ngàn. Ngư�i Chàm thiên v� ca múa với những điệu H�i buồn não nuột, lặng lẽ rút lui dần trước sự xâm lấn của lớp ngư�i mới đến; trong lúc ngư�i Da �� thiên v� chiến đấu với tiếng tù và xung trận của tù trưởng, chỉ rút lui khi thua trận trên chiến trư�ng đã ngập tràn máu lệ. Chính bối cảnh lịch sử và xã hội th�i „dựng nước“ đóng vai trò quyết định cho bản sắc văn hóa v� sau nầy.

Khác với bản năng xông xáo với tinh thần quyết đấu của ngư�i Mỹ ứng phó quyết liệt với ngư�i da đ� tại châu Mỹ, lớp ngư�i Huế ti�n phong đối diện với một thế giới Chiêm Thành huy�n bí. Cái thua và cái thắng; cái được và cái mất không tính theo những giá trị rạch ròi quy ước đầy lý tính. Do đó, từ bản chất, văn hoá Huế ti�m tàng giá trị phi vật thể. Ngư�i Huế mang nét trầm lặng, u buồn và hoài cổ. Nét buồn của Huế dịu và trầm như thoáng hương xưa khơi lên từ lòng đất chôn dấu những hòai niệm và toát ra từ thiên nhiên kỳ tú trong sương khói. Cái buồn trong cung cách sống cũng như trong cảm nhận nghệ thuật của Huế „buồn“ nhưng không „trệ“, nghĩa là nét phù trầm của tâm hồn không đồng nghĩa với sự đau thương và tuyệt v�ng của ngư�i theo cỗ xe tang như một số tác giả đã nhìn Huế.

Trong nghệ thuật và cảm quan thì Huế vương mang nét lắng đ�ng và u trầm như vậy, nhưng trong đ�i thư�ng thì ngư�i Huế lại rất xông xáo và thực tế. Nhìn vào bức tranh hiện thực của những ngư�i Huế đang ở quê nhà hay lập nghiệp xa quê, nhất là ngư�i Huế di tản ra nước ngoài sau năm 1975, thì sẽ thấy rõ ràng tinh thần vừa lạc quan, mơ mộng, hài hước (theo cái ngẵng và cái ba lơn truy�n đ�i của Huế) hoà quyện với tinh thần thực dụng phương Tây trước hiện thực của đ�i sống. Ngư�i Huế vừa chịu thương chịu khó „ham việc tiếc công“ của con nhà nghèo trong hiện tại, vừa cố vươn lên cho một mơ ước „áo gấm v� làng“ hơn là hình ảnh: „Ngư�i Huế buồn trong lúc thế gian vui…“ quá ảm đạm như tác giả Lê Văn Lân, một nhà văn rất yêu Huế, từng lên tiếng quan ngại v� một trạng thái „Tâm Lý Huế“ đau thương vô hạn kỳ vì phải gánh chịu tai tr�i ách nước tri�n miên của con ngư�i xứ Huế!

Lịch sử hình thành văn hóa Huế đi song song với lịch sử „Chín chúa mư�i ba vua“ kéo dài từ 1558 đến 1945 của Nguyễn Tri�u. Suốt 387 năm để hình thành một n�n văn hóa cung đình Tri�u Nguyễn, kết hợp với văn hóa dân gian mà tạo thành văn hóa Huế. Bản sắc của n�n văn hóa Huế mang đậm nét văn hóa cung đình và văn hóa đại chúng bình dân Việt Nam. Bởi thế, trong cái xu� xòa „tộng bộng hai đầu“ của Huế lại ẩn chứa vẻ kín đáo thâm cung và nét trang đài và quý phái của cung đình. Bản chất cung đình và l� thói bình dân không bao gi� hoà hợp và trộn lẫn nhau nên Huế thiếu một sự „trung bình cộng“ như trắng trộn đ� thành mầu hồng. Chính đây là nguồn gốc sâu xa của một trạng thái tâm lý mâu thuẫn đi tìm cái „góc khuất bên kia“ không bao gi� có của Huế. Tâm lý Huế là nghèo mà sang, vui mà vẫn man mác buồn, sống hiện tại mà vẫn thiết tha v� quá khứ nên hiện tượng „Ở Ngự Viên mà nhớ Ngự Viên“ rất phổ biến trong tâm tình ngư�i Huế.



Hãy gói một Thừa Thiên vào trong Huế



Hoàn cảnh lịch sử, văn hóa và xã hội của Thừa Thiên-Huế rất khác với Quảng Nam-�à Nẵng và Sài Gòn-Gia �ịnh. Trong quá trình lịch sử kể từ th�i khởi thủy của Huế thì Huế đồng nghĩa với Thuận Hóa nên trong Huế đã có Thừa Thiên. Ngược lại, trong �à Nẵng không có Quảng Nam và trong Gia �ịnh không có Sài Gòn. Do đó, việc xóa b� sự phân định và phân biệt danh xưng „Thừa Thiên-Huế“ như là hai địa bàn riêng biệt để chỉ còn lại một danh xưng thống nhất: „Huế“ cho dãi đất từ đèo Hải Vân ra đến sông Mỹ Chánh là một việc làm vừa hợp lý v� mặt lịch sử và văn hóa; vừa hợp tình v� mặt tâm lý và tình cảm.

V� phương diện địa dư và hành chánh, Huế là thị xã của tỉnh Thừa Thiên. Thừa Thiên có 8 quận (hay huyện): Phong �i�n, Quảng �i�n, Hương Trà, Phú Vang, Hương Thủy, Phú Lộc, A Lưới, Nam �ông. Có Thể chia Thừa Thiên ra làm 3 vùng văn hóa chính: Văn hóa nông nghiệp, văn hóa ngư nghiệp và văn hóa nương rẫy. Từ cách sống, cách ăn, cách mặc, cách nói, cách vui chơi hội hè đình đám thì cả ba vùng văn hóa Thừa Thiên có rất nhi�u điểm chung, điển hình cho tính đại chúng của n�n văn hoá làng xã Việt Nam.

Nếu chỉ đứng v� mặt địa lý và cấu trúc thuần túy thì sự xác định biên giới của Huế phải đi từ nh� đến lớn: �ại Nội là giang sơn riêng của vua và tri�u đình gồm Hoàng thành và Tử cấm thành. Thành Nội là phần đất nằm trong phạm vi Kinh thành Huế bốn mặt thành giới hạn bởi cửa �ông Ba, cửa Chánh Tây, cửa Thượng Tứ, cửa Ngăn, cửa Hữu, cửa An Hoà… và cộng thêm dãi đất hẹp bao quanh Thành Nội mỗi b� từ 4 đến 7 cây số thư�ng được xem là Thành Phố Huế. Từ cửa Ng� Môn được coi như là trung tâm thành phố Huế, chỉ cần đi bộ khoảng một gi� đồng hồ tối đa là có thể đến một trong các „cột mốc“ cuối cùng của Thành Phố Huế như: An Hoà, Bao Vinh, Bãi Dâu, �ập �á, An Cựu, An Lăng, Long Th�, Văn Thánh. Qua kh�i lằn ranh nầy là địa bàn thuộc v� làng xã, quận huyện Thừa Thiên.

Ngư�i ở trong nội vi của thành Phố Huế thư�ng tự coi mình là ngư�i Huế, còn ngư�i ở các vùng ngoài Huế là dân ruộng, dân biển, dân phư�ng. Hay thậm chí là „dân nhà quê“! Ngược lại thì ngư�i làng quanh Huế cũng tự coi mình là „dân Quê“ để phân biệt với ngư�i ở Huế là „dân Phố“, dân Dinh…!

Với ngư�i ngoài Huế thì Thừa Thiên hay Huế đ�u là Huế. Trong lĩnh vực địa lý và chính trị nội bộ địa phương thì có Thừa Thiên và Huế nhưng trong lĩnh vực nhân văn và nhân chủng thì không có sự phân biệt gữa Thừa Thiên và Huế. Trên bản đồ chỉ thấy Hà Nội, Huế, Sài Gòn. Biên giới nhân văn của Huế được xác định rằng: �ông giáp Biển �ông, Tây giáp Trư�ng Sơn, Bắc giáp sông Mỹ Chánh, Nam giáp đèo Hải Vân. Không có ngư�i nào là ngư�i Thừa Thiên và cũng không có văn hóa nào là văn hóa Thừa Thiên mà chỉ có NGƯỜI HUẾ và VĂN HO� HUẾ. Ngư�i Huế ở thành phố hay ở các quận huyện đ�u tự nhận diện mình là NGƯỜI HUẾ - Có thể thêm chi tiết phụ là ngư�i Huế ở vùng nào - chứ không một ngư�i Huế nào nói với một ngư�i xứ khác rằng: „Tôi là ngư�i Thừa Thiên“. Cũng thế, khi ra nước ngoài, ngư�i Việt tự nhận diện mình là „ngư�i Việt Nam“ chứ không ai đi nói với một ngư�i Mỹ, ngư�i Nga rằng: „Tôi là ngư�i làng Hương Cần“; hay „Tôi là ngư�i Huế“ cả!

Trong quá khứ đã thành nếp cũ, v� mặt tâm lý, sự phân biệt Thừa Thiên và Huế, vô hình chung đồng nghĩa với sự phân biệt „Nhà Quê“ và Thành Phố. Sự phân biệt nầy là một cách nói khác của khái niệm „quê mùa lạc hậu“ đối với „phố phư�ng văn minh“!

Do hoàn cảnh lịch sử có sự xung đột gay gắt cộng với nhu cầu chiến thuật và chiến lược, sự phân ranh Thừa Thiên và Huế được thiết lập vì lý do hành chánh, quân sự nội tại của nó. Cũng như vì đ�i sống kinh tế khó khăn, mạng lưới giáo dục hạn chế, môi trư�ng truy�n thông lạc hậu và ngăn cách nên sự phân biệt QUÊ và TỈNH đã tồn tại trong suốt một chi�u dài - khá dài - của lịch sử.

Tuy nhiên, trên thực tế thì xương sống và linh hồn của „văn minh“ và văn hóa Huế lại nằm ở địa bàn Thừa Thiên.

Thử nhìn vào thực tế:

Sông Hương, con sông như mái tóc mây của Huế, từ nguồn đến biển quấn quít với Thừa Thiên, chỉ có một đ�an rất ngắn chảy qua lòng thành phố Huế. Sông Bồ, sông Truồi, núi Kim Phụng, núi Thiên Thai, núi Truồi, đèo Hải Vân, biển Cảnh Dương, cửa Tư Dung, phá Tam Giang, đồi Thiên An, đồi V�ng Cảnh… là cảnh quang thiên nhiên làm nên xứ Huế cũng đ�u ở địa bàn Thừa Thiên. Cho đến lăng tẩm, đ�n đài, chùa chi�n làm n�n móng nhân văn và làm phong phú cho vẻ đẹp của Huế cũng thuộc v� Thừa Thiên. Những món ăn tạo nên phong vị độc đáo nhất của Huế, những ngh� nghiệp tạo nên phong thái kinh tế riêng bịêt của Huế cũng ở các làng quanh Huế. Và cốt lõi là con ngư�i xứ Huế, ngoại trừ dòng dõi vua chúa nhà Nguyễn tự nhận chánh quán của mình là „Gia Miêu, Ngoại Trang, Thanh Hoá“ còn hầu như tất cả dân cư trong thành phố Huế đ�u có chánh quán của mình là các làng xã Thừa Thiên.

Sao lại không nhìn Huế như một cành cây cổ thụ mà Thừa Thiên là nhánh cây và thành phố Huế đóa hoa đẹp nhất. Nhánh và hoa chưa đủ thành cây. Cho nên, cái danh xưng „kép“ THỪA THIÊN HUẾ chẳng những không nói lên được một hình ảnh của toàn cảnh xứ Huế đúng nghĩa, mà còn biểu t� một khuynh hướng g�i tên có tính cách giới hạn địa phương, tiện dụng hành chính mà không quan tâm đến giá trị lịch sử và tâm lý „chắt chiu tự hào“ của ngư�i dân Huế.

Với đà tiến hóa chung v� m�i măt của đ�i sống ngày nay, ngư�i Huế nói chung khi đến định cư tại các nước Phương Tây hay ngay tại những địa phương bên ngoài Thừa Thiên Huế thì cái biên giới „nhà quê“ và „thành phố“ hoàn toàn không có lý do tồn tại. Ba tiêu chuẩn chính thư�ng được dùng để phân biệt giữa „quê“ và „tỉnh“ là: Kinh tế, h�c vấn và lối sống. Các tiêu chí phân định đó đã bị thực tế vô hiệu hóa vì ra kh�i Huế, đặc biệt là ở Mỹ, những ngư�i Huế xuất thân từ các vùng địa lý Thừa Thiên không còn ở thế yếu kém v� kinh tế, thế thấp hơn v� h�c vấn và thế lam lũ hơn v� lối sống so với ngư�i Huế xuất thân từ thành phố Huế như th�i kỳ xưa cũ trên quê hương.

Do đó, trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, tâm lý, giáo dục và sinh hoạt hội hè, hội đoàn và thân hữu, danh xưng nối kết „Thừa Thiên Huế“ có thể tạo ra một tác dụng ngược lại, hàm chứa mặc cảm chia rẽ v� cả thể và cả tính. Nhận xét của ông Tôn Thất �ư�ng trong Báo Nhớ Huế, hội Huế Orleans, Xuân Giáp Thân 2004 là một nhận định rất thẵng thắn, trong năm qua đã được nhi�u hội Huế cũng như đồng hương Huế và thân hữu ở các nước ngoài đồng tình ủng hộ: „ Trong sinh hoạt cộng đồng thiên v� tình cảm tương thân tương ái của �ồng hương Huế và Thân hữu, duy trì cụm từ „THỪA THIÊN HUẾ“ là duy trì một não trạng tiêu cực, một l� thói đối xử phân biệt đã lỗi th�i và lạc hậu. Nó gây ra tâm lý kỳ thị, chia rẽ và mặc cảm hơn kém giữa nhà quê và thành phố hoàn toàn không đúng đắn. Ngoài ra nó còn bất chấp một hiện trạng đã bị thực tế bác b� và vượt qua từ lâu. �ó là sự thành công và chất lượng cuộc sống của ngư�i Huế hiện nay tùy thuộc vào tài năng, sức phấn đấu và bản chất của mỗi con ngư�i chứ không phụ thuộc vào gốc gác là Thừa Thiên hay Huế…“ (Sđd. Tr. 72)

�ấy cũng là nhận định của một ngư�i Huế tha hương, nhưng vẫn nặng lòng với Huế đáng làm cho chúng ta suy nghĩ.



Hội Huế



Sau gần 30 năm ngư�i Việt thật sự ra kh�i cái „rốn“ của mình để đến định cư tại một nước khác, tiếp cận với nhi�u giống dân khác trên thế giới, ngư�i ta mới có dịp nhận ra mình rõ hơn là khi còn ở quê nhà… nhất mẹ nhì con! Với một n�n văn hóa truy�n thống nông nghiệp và làng xã quây quần sau lũy tre xanh và trong phạm vi ruộng đồng, kinh rạch quê mình, ngay ngư�i Việt sinh sống truy�n đ�i trên vùng đất nầy cũng rất ít có cơ hội tiếp xúc với vùng kia. Rất nhi�u ngư�i Việt trên ba vùng Bắc, Trung, Nam ch� mãi đến khi định cư tại một địa phương nào đó ở nước ngoài mới có cơ hội lần đầu tiên gặp ngư�i khác mi�n, khác xứ.

Nhận ra mình, nhận ra ngư�i, tìm đến nhau như một chỗ dựa tinh thần là động lực đầu tiên của quá trình lập hội. Hội đoàn là một chỗ dựa tình cảm của những ngư�i cùng hoàn cảnh xuất thân, cùng chia sẻ một môi trư�ng tương tự v� văn hóa và ngôn ngữ. Cho nên suốt 30 năm qua, trong khung cảnh tự do lập hội ở các nước ngoài, các đoàn thể ngư�i Việt đã trải qua một mùa „bội thu“ v� số lượng các hội đoàn đã xuất hiện. Và cũng vì „bội thu“ nên cũng rất dễ dàng „lạm phát“. Bên cạnh những hội đoàn có đầy đủ tư cách pháp lý và nhân sự thì cũng đã có nhi�u đoàn thể „tưng bừng khai trương và âm thầm đóng cửa“ .

Các hội đoàn liên quan đến Huế cũng không tránh ra kh�i trào lưu chung vào th�i kỳ đầu mới định cư tại nước ngoài. Tuy nhiên, với th�i gian đi qua, sự gạn l�c tự nhiên đã đã giữ lại những hội nhóm có thực chất, có thực lực và xóa tên dần những hội đoàn có danh mà không có thực.


„Ngư�i Huế thư�ng phản ứng chậm. Vẻ b� ngoài và hành động không hô ứng tiếp li�n nhau. Hay nói cách khác, giác quan tiếp nhận cảm giác và nội tâm cứ hành hai nhịp khác nhau và giữa hai nhịp đó là một khoảng dành cho nụ cư�i, tiếng dạ thưa, sự e dè, cân nhắc. �ó là một loại "phản ứng hẹn gi�", nhưng một khi phản ứng phát ra, nó có tính cách dứt khoát, không vãn hồi. �ó là nét tinh Huế mà ngư�i ta g�i là "thâm trầm", "thâm thúy".

Ngư�i dân Ô Lý chất chứa trong tâm khảm mình một món nợ tinh thần đ�i đ�i với công chúa Huy�n Trân ngày xưa đã vùi quên tuổi thanh xuân của mình mưu cầu hạnh phúc cho ngư�i khác. �ó là một sự lưu đày biệt xứ nhưng tự nguyện và vị tha.

Ngư�i ta bảo đất Thừa Thiên này vừa là vư�n ươm vừa là bệ phóng nhân tài, cũng có nghĩa nơi đây vừa là địa điểm đào tạo, rèn luyện con ngư�i vừa là môi trư�ng thiên nhiên hun đúc bồi dưỡng tư chất cho tuổi thanh niên, lập nghiệp để rồi sau đó đàn chim r�i tổ bay xa.

Ngư�i con của Huế cảm thấy khó lòng r�i xa bàn th� tổ tiên hoặc cõi nhà vư�n của mình. Tuy nhiên vẫn có cảm nghĩ chưa b� nhà ra đi vẫn chưa viên thành vận số của mình. Và một khi xa xứ, bắt đầu nảy nở trong tâm thức kẻ ly hương một loại tình cảm mới: tình cảm hoài hương. Loại tình cảm này có tính cách siêu hình, thâm sâu như tình con với mẹ, nó âm ỉ như mạch ngầm, như than hồng vùi dưới tàn tro. Xin đừng xem đó là một thứ tình cảm nhi nữ thư�ng tình, ủy mị. Nó vừa giúp con ngư�i không quên nguyên quán của mình, vừa thôi thúc con ngư�i sống chẳng phải cho bản thân, mà cho một vận hội chung, có tính vị tha, hướng thượng. Trong nhận thức ấy, con ngư�i lưu vong gầy dựng hội đoàn, tập thể ái hữu hướng v�ng v� quê hương, xem đó như những ốc đảo tình cảm giữa đ�i sống mênh mông“

Các hội đoàn ngư�i Huế tại Hải Ngoại có khuynh hướng kết hợp hai mặt văn hóa và tương trợ song song mạnh hơn là chỉ có tinh thần thân hữu thuần túy.



Hò Mái Nhì, Hò Mái �ẩy, Hò Bài Thai, Hò Giã Gạo... Ca Huế với những giai điệu: Lưu Thủy, Hồ Quảng, Xuân Phong, �iểu Ngữ, Nam Xuân, Tư Mã Tương Như, Tiên Nữ Tống Lưu Nguyễn, Tự Trào, Tự Thán, Trư�ng Thán… Một số bài cổ như Lưu Thủy, Hành Vân và một số các điệu khác như Nam Ai, Nam Bình, Cổ Bản, Tứ �ại Cảnh v.v...


V� phương diện tiếng nói điạ phương và trong lĩnh vực ngữ h�c, hầu như chưa có một địa phương nào trên đất nước Việt Nam và một vùng đất nh� nào trên thế giới lại có một cách nói riêng vừa thanh nhã mà cũng lại vừa có nhi�u tiếng đệm „luyến láy“ hơi thô do ảnh hưởng tiếng Chiêm Thành - Mư�ng - (Mô, tê, t�, răng, rứa, ri, ni, nì, nớ, nợ, hè… ) cùng sự biến thể phụ âm đầu (nh = d; d = đ; v = b; gi = tr…) nguyên âm giữa (anh = eng; uông = on; ong = on… ) và phụï âm cuối ( t = c; ng = n…) như Huế. Và theo bước đầu sưu khảo đang còn hạn chế của ngư�i viết bài nầy thì cũng chưa có một vùng đất có địa bàn địa lý nào nh� bé ngang tầm xứ Huế trên thế giới nầy lại có một „kho liễm“ từ ngữ và khái niệm đứng riêng trong toàn bộ ngôn ngữ của một nước đạt mức độ phong phú có thể lập thành một cuốn từ điển riêng như tiếng Huế. Tác phẩm Từ �iển Tiếng Huế của Bác sĩ Bùi Minh �ức xuất bản lần đầu năm 2001 dày gần 600 trang và xuất bản lần thứ hai năm 2004 dày 1.100 trang là một sự đóng góp quan tr�ng vào kho tàng văn hóa dân tộc nói chung và văn hóa Huế nói riêng.

Tháng chạp năm 1993, Quần Thể Di Tích Huế đã được tổ chức Liên Hiệp Quốc UNESCO công nhận là Di Sản Văn Hoá Thế Giới. Và cuối năm 2004, khi UNESCO công bố 28 danh mục của 28 di sản „Phi Vật Thể“ của các quốc gia và liên quốc gia trên tòan thế giới, Nhã Nhạc Cung �ình Huế được công nhận là „Di Sản Phi Vật Thể“ của nhân loại.

Như thế, văn hóa Huế mang một dáng vẻ riêng trong lòng văn hóa dân tộc bằng cả hai giá trị vật thể và phi vật thể. Bởi vậy, một hội đoàn liên quan đến Huế trước hết phải là một hội đoàn mang đậm tính văn hóa bên cạnh các nhu cầu chung chung khác mà bất cứ tổ chức sinh h�at hội đoàn nào cũng có như thân hữu, tương tế, sinh hoạt, tiêu khiển…

Nói đến văn hóa là nói đến một thực thể bao gồm ba mặt: Truy�n thống, con ngư�i và lối sống. Chính cái mới, cái lạ, cái khác, cái độc đáo trội bật trong ba mặt nầy là chất liệu điển hình xây dựng bản sắc của văn hóa. Martin Almond trong loạt bài nhan đ� The Vanishing Arctic (Bắc Cực Mù Khơi), nói v� bản sắc văn hóa độc đáo của giống ngư�i Eskimo xứ tuyết vùng Bắc cực, nhận xét rằng: „ Một n�n văn hóa thiếu bản sắc cũng giống như một đồng tuyết vùng bắc cực vắng bóng những vòm trốn tuyết kỳ lạ của ngư�i Eskimo. Những biển tuyết một màu trắng mênh mông nối nhau kéo dài đến vô tận, biết đâu và tìm đâu ra dấu vết của truy�n thống, con ngư�i và lối sống“ Văn hóa cần phải có những cột mốc của tư tưởng, những nét độc đáo riêng biệt của đ�i sống. Nếu không đồ sộ như Kim Tự Tháp của Ai Cập thì ít nhất cũng mang những mày vẻ riêng, tuy nh� nhoi và khiêm tốn nhưng xác định được những nét kiến trúc điển hình ưu việt giống như những nóc nhà vòm của ngư�i Eskimo trên biển tuyết…“

�ất nước Việt Nam có ba mi�n Bắc Trung Nam. Mỗi mi�n và mỗi điạ phương đ�u có một bản sắc văn hóa riêng. Văn hóa là câu chuyện truy�n đ�i tính bằng thế kỷ. Từng th�i đại, từng khuynh hướng và từng công trình nghiên cứu có một cách nhìn riêng v� bản sắc văn hóa, hay nói một cách khác là v� cái chất đậm đà của mỗi Hà Nội, Huế, Sài Gòn… trong cái chung của truy�n thống văn hóa dân tộc, vẫn có từng nét riêng.

Khi nói đến Huế, ngư�i ta thư�ng tự h�i, cái gì là „Chất Huế“? Chất liệu tinh thần và vật thể nào đã làm cho một dải đất hẹp nhất trong ba mi�n đất nước như Huế trở thành một sự níu kéo dằng dặc và thiết tha đối với ngư�i ra đi, một dòng sống êm đ�m với ngư�i ở lại và một cảm hứng đầy ý vị với ngư�i mới đến. Chất Huế trở thành „ngải Huế“ vì nó mê hoặc lòng ngư�i. Chất Huế trong veo như gi�t nước mắt của cô h�c trò áo trắng hay như gi�t nước sông Hương vỡ trên mái chèo Thừa Phủ. Chất Huế không bao gi� phôi pha vì nó không phải là một đáp số mà mãi mãi vẫn là một ẩn số cao v�i

[nguyenhoanggiap]

Hay quá,bạn đã mang những kiến thức rất bổ ích cho chúng ta!
JAP

[Mecgie]

Hay dễ sợ. Save lại hết. Long ơi có bài mô nữa v� các mi�n Tổ quốc nhớ post luôn hí.

[nguyenhoanggiap]

�ã thèm
j

[kinhk19c]

Hãy gói một Thừa Thiên vào trong Huế