[kinhk19c]

Chuyện một loài Hoa

Hoa quỳnh thư�ng được g�i là "Night Blooming Cereus" (Queen of the Night, Moon Cactus, Night Cactus, Orchid cacti), thuộc h� xương rồng (Cactaceae) có tên khoa- h�c là Epiphyllum grandilobum, Epiphyllum oxypetallum, Phyllocactus grandis , Selenicereus grandiflorus …

Tự �iển Encarta 2000 đã định nghĩa hoa quỳnh như sau : " Night-Blooming Cereus, common name for several different kinds of cacti. Some species of night-blooming cereus are also called queen of the night or orchid cactus. A popular, cultivated species of night-blooming cereus has a fleshy, jointed, spiny stem with three sharply angled sides. When outdoors this plant may grow rooted in the soil or may attach to trees or shrubs with aerial roots. As a house plant, it may grow up to 1.2 m (4 ft). The flowers, which bloom at night, are white inside and yellow-green outside and may reach 30 cm (1 ft) in length. Scientific classification: Night-blooming cereuses are members of the family Cactaceae. They are classified within the genera Hylocereus, Peniocereus, and Epiphyllum. The popular, cultivated species is classified as Hylocereus undatus."

Cứ dựa theo định nghĩa của Tự �iển Encarta 2000 để khảo cứu thì quả thật khó mà phân biệt các danh từ khoa h�c của hoa quỳnh vì mỗi trang web chuyên khảo v� hoa quỳnh đ�u có định nghĩa, diễn tả và hình ảnh khác nhau ….. nhất là không biết đích xác danh-từ khoa h�c nào áp dụng cho loại hoa quỳnh màu trắng ở Việt Nam thư�ng chỉ nở v� đêm mà thôi.

Chúng ta đã thấy, có nhi�u loại hoa quỳnh Epiphyllum với đủ màu sắc khác nhau vàng đ� và có thể nở ban ngày …. Có trang web đặc khảo v� hoa quỳnh lại bảo rằng Hylocereus undalus là loại hoa quỳnh có màu trắng, nhưng thật ra đó là cây Thanh Long có trái ở Việt nam .



Phiến lá của loại Eiphyllum thư�ng dẹp với nhi�u khía hình gợn sóng và thân cây tròn, trong khi loại Hylocereus phiến lá dầy hơn và có gai, thân cây có lằn gợn, có hình tam giác chéo vào nhau, loại hoa nầy có thể cao đến 20-40 ft, thư�ng bám vào cây hoặc b� tư�ng nh� những dây rễ .

Hoa quỳnh ở vùng nhiệt đới, là một loại hoa có cánh m�ng manh như lụa, màu trắng ngà, ở giữa là nhị màu vàng đẹp lộng lẫy . Hoa quỳnh có đ�i sống phù du ngắn ngủi... chỉ nở v� đêm , nở mau và chóng tàn ... Thư�ng hoa bắt đầu nở vào khoảng 9 gi� đêm, từ từ nhẹ nhàng hé mở từng cánh một, t�a hương thơm dịu dàng quyến rũ … cho đến nửa đêm thì hoa sẽ nở hẳn ra, như một vũ nữ khi đạt đến một đỉnh cao nghệ thuật .. nghĩa là khi nở đến lúc tàn khoảng 2-3 gi� đồng hồ, tuy nhiên có ngư�i cũng đã thấy những hoa quỳnh nở lâu hơn khoảng 5-6 gi�, nhưng trư�ng hợp này ít có.

Thư�ng hoa quỳnh hay nở vào giữa mùa hè, khoảng 3-4 tháng sau sẽ nở thêm lần nữa vào khoảng giữa tháng 8 đến tháng 10 . Hoa quỳnh dễ trồng và không cần phải tưới nước nhi�u , có thể trồng bằng đoạn thân hoa hoặc đoạn gốc có rễ . Cây thuộc h� xương rồng (cactus), sống ở vùng đất cần phải thấm nước mau.

Loại quỳnh "Epiphyllum" được g�i là "epiphyte" có nghĩa là chỉ dễ nẩy nở nh� bám vào cây khác ( tương tự như lan – orchid cactus-) , dễ trồng bằng cách cắt một phần thân có rễ và găm vào đất, loại nầy nẩy nở và m�c mau, và có thể cao đến 6 ft, dễ trồng trong chậu để dưới đất hoặc treo lên cao … Cái tên "Epiphyllum" do hai chữ ghép lại : "epi" có nghĩa là ở trên (upon) và "phyllum" có nghĩa là "lá" vì hoa quỳnh nở hoa trên thân cây hoặc cuống có hình giống phiến lá (leaf-like stems).
Cây Quỳnh không phải là loại cây ký sinh như phong lan, cũng không phải là loại cây cộng sinh như tầm gửi, dù cây quỳnh có trái (như cây thanh long phải leo lên cây khác) vì cây quỳnh luôn luôn có gốc rễ m�c từ dưới đất , riêng biệt, để nuôi cây sống. Phải chăng vì thân cây quỳnh m�m mại, nên cần có cây khác hoặc cột nào cứng để nâng đỡ cho cây đứng lên … Quan điểm cho rằng cây quỳnh phải trồng chung với cây giao thì mới có nhi�u hoa là đi�u không đúng, có lẽ quỳnh và giao trồng chung nhau làm gia tăng vẽ đẹp của quỳnh, hơn là cây quỳnh phải dựa trên một cây hay sào nh�n hoặc lưới mắt cáo để leo lên …

Ngoài ra còn có những loại khác tương tự Hoa Quỳnh, như Calonyction Aculeatum (Moonflower), cũng nở v� đêm, đây là loại hoa leo trên hàng rào hoặc giàn mắt cáo, có thể dài đến 30 ft, có lá m�m như nhung lụa, hình trái tim, trồng bằng hạt và nẩy nở rất mau … Có một loại tương tự nữa có tên là "Reina de Noche" (Desert Night-Blooming Cereus, Peniocereus Greggii) , loại cây nầy m�c ở mi�n nam Mexico, Arizona, và Texas, m�c hoang ở vùng đất khô sa mạc, thân cây có màu xanh nâu, giống như những cành khô, khó diễn tả, nở hoa trắng lớn vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hạ, nhưng t�a ra mùi thơm dịu dàng và dễ chịu nhất trong các loại xương rồng (cactus), có thể t�a ra đến hàng trăm feet. Thư�ng ngư�i thổ dân da đ� Indians dùng để làm thuốc , g�i là "Saramatraca".
Lá của cây quỳnh và thân của cây quỳnh rất khó phân biệt bởi vì thân cũng giống như phiến lá màu xanh bản rộng có những vết khứa chung quanh , và búp hoa m�c ở góc vết khứa nầỵ.

Nói đến cây quỳnh ngư�i Việt Nam mình thư�ng nhắc đến cây giao, phải chăng có một tương quan sinh thực vật mật thiết giữa " cây quỳnh cành giao" chăng ?



Cây giao thư�ng được trồng gần cây quỳnh vì cây giao có cành mà không có lá . Cây giao còn g�i là cây san hô xanh, hoặc đ�, xương khô, xương cá hay thập nhị (Milk bush, finger tree, Indian tree spurge ), thuộc h� Euphorbiacea, danh từ khoa h�c là Euphorbia tirucalli.

Cây giao có nguồn gốc từ Châu � và Châu Phi nhiệt đới. Cây bụi nh� cao 1-6m, thân mập, dày, phân cành nhi�u, m�c vòng xum xuê, tiết diện tròn màu xanh bóng,hoặc màu đ�, có nhựïa trắng. Lá hẹp, dài 1-2 cm, rất chóng rụng, thư�ng tập trung ở đầu cành. Cụm hoa dạng chén m�c ở kẽ lá. Hoa đựïc và hoa cái trên hai cây khác nhau. Cây giao được trồng làm cây cảnh , có thể trồng bằng tách bụi hay tách nhánh già. Nhựa của cây giao có độc tính nếu trực tiếp với da sẽ gây ra phản ứng ngứa ngáy khó chịu, nếu chạm vào mắt sẽ làm đau và m� mắt, nên ngư�i ta thư�ng dùng găng tay khi cần chạm vào euphorbias .

Ở Việt Nam ngư�i ta có kinh nghiệm rằng cây quỳnh và cây giao trồng gần nhau, chẳng khác gì âm dương hòa hợp, làm cây quỳnh chóng có hoa, và hoa to, đẹp và t�a hương nhi�u hơn. Theo sự giải thích ở trên v� đặc tính " epiphyte" của cây quỳnh, thật ra quỳnh không phải cần cây giao để mà sống được, nên Quỳnh Giao đi đôi với nhau chỉ có đặc tính văn hóa như trong truyện Ki�u có câu :

"Hài văn lần bước dặm xanh
Một vùng như thể cây quỳnh cành giao"

Nét thư sinh của Kim Tr�ng rất đồng tâm hợp ý với cảnh vật thiên nhiên chung quanh Kim Tr�ng như sự tương giao hòa hợp giữa ngư�i và cảnh chẳng khác gì cây quỳnh và cây giao vậy.

Quỳnh được trồng trong chậu để dễ di chuyển khi xem hoa nở . Ngư�i ta trồng quỳnh bằng cách cắm cành . Hoa quỳnh dễ nẩy nở, nhưng không nên tưới nhi�u nước. Vì vậy cần đất thấm nước mau, ngư�i trồng có thể trộn thêm chút cát và "perlite" vào đất trồng. Chậu trồng quỳnh cần có lổ to ở dưới đáy để dễ thoát nước .�ể chậu quỳnh ở trong nhà, nhưng cần chỗ có nhi�u nắng chiếu vào. Cây quỳnh không cần phân bón, nhưng một số ngư�i có thể tưới loại phân bón " Peters 20-20-20, Miracle Gro, hoặc Super Bloom" mỗi tháng một ly nh� từ tháng tư đến tháng chín. Không nên dùng những loại phân bón có nồng độ cao Nitrogen. Lý do mà hoa quỳnh không nở là vì ở chỗ ít nắng hoặc chưa đủ tuổi (thư�ng hoa quỳnh nở tươi tốt , nở nhi�u hoa phải sau 5 năm trở lên)
Có một số ngư�i cho rằng hoa quỳnh phơi khô còn là một vị thuốc chữa bệnh đái đư�ng rất công hiệu .

Vương Ng�c Long