[kinhk19c]

Thơ �iên Hàn Mặc Tử - Thi h�c của cái tột cùng (Phần 1)

Sau các bài này sẽ gửi đến bài viết của Trần Mạnh Hảo trên eVăn ngày 25/11/2004 phê bình Chu Văn Sơn trong cách hiểu bài thơ �ây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử.

Nguyên bài bình giảng này của Chu Văn Sơn v� �ây thôn Vĩ Dạ được in trong cuốn Ba đỉnh cao Thơ Mới, Nxb Giáo Dục, 2003, tr. 246-269. Chúng tôi sẽ giới thiệu bài này để độc giả có tài liệu tham khảo, so sánh.

Song, theo chúng tôi, để hiểu được đúng Chu Văn Sơn trong việc bình giảng bài thơ cụ thể này, trước hết bạn đ�c nên tham khảo phần "lý thuyết" v� Thơ �iên Hàn Mặc Tử, được Chu Văn Sơn trình bày trong tiểu luận Thơ �iên Hàn Mặc Tử - Thi h�c của cái tột cùng. (�ược in cùng trong cuốn Ba đỉnh cao Thơ Mới, tr. 226-245).

Thơ �iên Hàn Mặc Tử - Thi h�c của cái tột cùng là một tiểu luận khoa h�c được trình bày chặt chẽ. Song vì dung lượng khá lớn của nó, chúng tôi xin tóm tắt những điểm chính như dưới đây:

· �ầu tiên, Chu Văn Sơn cho rằng, trong toàn bộ sự nghiệp của Hàn Mặc Tử thì Thơ �iên trong tập �au thương là phần quan tr�ng nhất, "phần đặc sắc nhất" làm nên tên tuổi ông.

· Tiếp theo, Chu Văn Sơn giới hạn Thơ �iên là "một loại hình thơ được chủ trương bởi Hàn Mặc Tử và các nhà thơ thuộc phái Trư�ng Thơ Loạn".

· Chu Văn Sơn xác định đối tượng khảo sát của Thơ �iên là tập �au thương.

· Trong các phần tiếp theo (từ a đến e), Chu Văn Sơn đi sâu khảo sát Thơ �iên ở 5 điểm đặc trưng sau: cảm xúc đặc thù (đau thương); chủ thể (cái tôi ly-hợp bất định); kênh hình ảnh (kỳ dị); mạch liên kết (dòng tâm tư bất định); lớp ngôn từ nổi bật (lớp từ cực tả).

· Trong phần khảo sát v� mạch liên kết của Thơ �iên, Chu Văn Sơn ch�n bài �ây thôn Vĩ Dạ làm ví dụ điển hình.

· Chu Văn Sơn cho rằng �ây thôn Vĩ Dạ đích thực là "thành viên thứ thiệt" của Thơ �iên, chứ không phải ngẫu nhiên bị lạc vào Thơ �iên như nhi�u ngư�i nghĩ.

· Lý do là: "Có thể nhận rõ mạch liên tưởng cóc nhảy, đứt đoạn, bất định - liên tưởng điên - trong chuỗi hình ảnh" của �ây thôn Vĩ Dạ.

· Chu Văn Sơn chỉ ra mạch liên tưởng ấy "cóc nhảy", "đứt đoạn", "bất định" như thế nào.

· Chu Văn Sơn kết luận: "Phi logic ở b� mặt, nguyên phiến, nguyên điệu ở b� sâu, đó chính là siêu logic - nét thi pháp Thơ điên điển hình của �ây thôn Vĩ Dạ. Và siêu logic chẳng phải là kiểu tột cùng của liên kết thơ sao?".

Tóm tắt trên của chúng tôi chỉ có mục đích giúp bạn đ�c nhanh chóng nắm bắt được những phần cốt yếu trong tiểu luận của Chu Văn Sơn, nhằm hiểu đúng ông, chứ không phải là sự đánh giá đúng - sai, hay - dở. Và cũng xin lưu ý, dù đã rất cố gắng, song tóm tắt này của chúng tôi vẫn có thể thiếu chính xác hoặc sai lệch so với ý của tác giả.

Dưới đây là nguyên văn tiểu luận.

[kinhk19c]

Thơ �iên Hàn Mặc Tử - Thi h�c của cái tột cùng [1/2]
Chu Văn Sơn

Nói đến Hàn Mặc Tử là nói đến nhà thơ lạ nhất của Phong trào Thơ Mới, ngư�i "cai trị Trư�ng thơ Loạn của các nhà thơ Bình �ịnh"1. Nói đến thơ ông, ngư�i ta nhớ đến thơ Cổ điển trong Lệ Thanh thi tập, thơ Lãng mạn trong Gái quê... nhưng, hơn tất cả là nhớ đến Thơ �iên trong �au thương. Có thể nói chính Thơ �iên chứ không phải gì khác là phần đặc sắc nhất đã làm nên cái "lạ" kia, làm nên tên tuổi và ngôi vị Hàn Mặc Tử.

Trong l�i tựa "�iêu tàn" - vẫn được xem là bản tuyên ngôn chung của Trư�ng Thơ Loạn mà Tử là "kẻ cai trị" - có viết: "Cái gì của nó cũng tột cùng. Nó gào vỡ s�, nó thét đứt hầu, nó khóc trào máu mắt, nó cư�i tràn cả tủy là tủy. Thế mà có ngư�i tự cho là hiểu được nó, rồi đem so sánh nó với Ngư�i, và chê nó là giả dối, không chân thật. Vâng! Nó không chân thật, nó giả dối với Ngư�i. Với nó, cái gì nó nói đ�u có cả" 2. Cái gì nó nói đ�u có cả, đó là nguyên tắc chân thật. �i�u ấy không phải là độc quy�n của thi phái này so với các thứ thơ khác. Cái gì của nó cũng tột cùng, đó mới là nguyên tắc mĩ h�c đặc thù của Thơ �iên. ��c Hàn Mặc Tử, ta sẽ thấy cái ham muốn tột bậc của thi sĩ này là tìm đến một cõi thơ tuyệt đối, đi đến một thứ thơ mà cái gì ở đó cũng phải là tột cùng (Dĩ nhiên, tột cùng đây là theo cách quan niệm của thi sĩ). Là thi phẩm vào loại đắc ý nhất của ham muốn này, Thơ �iên đã hiện rõ trên diện mạo của mình cả sức mạnh cùng giới hạn của những cái tột cùng ấy.

Cái tên có phần "giật gân" của Thơ �iên, ngay từ đầu đã có sức mê hoặc giới nghiên cứu. Ngư�i ta nghĩ ngay đến việc nhận diện bản chất của �iên và bản chất Thơ �iên. Không ít ngư�i đã yên chí với cách nghĩ giản đơn: điên chỉ là một trạng thái bệnh lí, đồng nghĩa với chứng loạn thần kinh, mà không thấy rằng còn có điên như một trạng thái sáng tạo. �ó là lúc cảm hứng đến như một cơn "sốc", ngư�i làm thơ lâm vào một cơn sáng tạo như "lên đồng". � thức tỉnh táo như m� đi, lùi lại phía sau, như�ng phần lớn quy�n đi�u hành qui trình sáng tạo cho ti�m thức, vô thức. Chế Lan Viên phân biệt giữa làm thơ của những thi sĩ thư�ng tình với trư�ng hợp Hàn Mặc Tử trong Thơ �iên là bị thơ làm, chủ yếu bởi đi�u này. Tuy nhiên, đa phần là lao vào việc nhận diện Thơ �iên, mà cũng thư�ng lấy tiêu chí của Thơ Lãng mạn, Tượng trưng , Siêu thực... để xếp nó vào các ô ấy3. Nhưng Thơ �iên vốn là một dung hợp đa tạp, nó bướng bỉnh không chịu ở yên trong một ô nào. Việc dùng những tiêu chí của những khuynh hướng thơ có sẵn để soi xét một hiện tượng thơ mới nảy sinh là đi�u cần thiết - giúp ta phân loại và định giá rõ một trư�ng hợp cá biệt trong cái mặt bằng chung. Song, một sáng tạo thực sự mới lạ bao gi� cũng có sự bất kham nào đấy, những ngăn ô, yên cương cũ rất dễ bị chối b�. Vả chăng, đấy cũng chỉ là cái thao tác sau. Sao trước hết không bắt đầu bằng việc hình dung v� cái diện mạo của nó. Biết đâu, cái diện mạo riêng kia sẽ đòi phải có một ngăn ô mới. Biết đâu Thơ �iên chỉ có thể hợp với... Thơ �iên. Tôi cho là như thế, Thơ �iên Hàn Mặc Tử đó là Thi h�c của cái tột cùng.

Khái niệm "Thơ điên" vẫn được lưu hành với ít nhất ba tư cách: một là, một thi phẩm, nó chính là tập thơ "�au thương"; hai là, một khuynh hướng thi ca không chỉ tồn tại ở Việt Nam, có thể nói bắt đầu từ Mallacme; và ba là, một loại hình thơ được chủ trương bởi Hàn Mặc Tử và các nhà thơ thuộc "trư�ng thơ loạn" Bình �ịnh. Ở đây, nó được đ� cập đến chủ yếu ở tư cách thứ ba. Và đối tượng khảo sát cơ bản là tập "�au thương".

Trước hết, cần khẳng định: Thơ �iên không phải là một phát minh mới v� thể loại. Nó vẫn thuộc phạm trù Thơ Mới. Nhưng là một dạng thức Thơ Mới đặc biệt. Nghĩa là bên cạnh những đặc trưng của "loài" Thơ Mới, nó vẫn có những đặc trưng v� "giống" riêng. Những khái quát dưới đây v� diện mạo của thơ �iên không phải chủ yếu từ những tuyên ngôn v� một mô hình thơ thuộc ý thức lí thuyết, mà chủ yếu từ thực tế sáng tác. Những đặc trưng ấy tồn tại trong thế ràng rịt lẫn nhau, nên việc tách bạch chỉ là tương đối.

a) Nguồn cảm xúc đặc thù của thơ �iên: đau thương
Chúng ta đ�u biết một chân lí quen thuộc: "Thơ là tiếng lòng" (Diệp Tiếp). Mỗi tiếng thơ đ�u xuất phát từ một tiếng lòng riêng. Một loại hình thơ, xét một mặt nào đó, là một tiếng lòng được điệu thức hoá. Mà tiếng lòng là cảm xúc. Cái nguồn cảm xúc tìm đến hình thức thơ �iên chính là đau thương vậy.

Nhi�u ngư�i đã động tới đau thương4. Nhưng không phải ngay từ đầu "đau thương" đã được hiểu một cách đúng đắn. Suốt mấy chục năm qua, trong giới "Hàn h�c", vẫn không ít ngư�i, bởi lí do nào đấy, cứ đánh đồng đau đớn v� thân xác với đau khổ v� tinh thần để hạ thấp thơ Hàn xuống thành những tiếng rên siết của một xác thân bệnh hoạn, để nhìn nhận nó như một thứ suy đồi. Chúng ta không loại trừ những �au đớn thân xác đã đầu quân khá đông vào thơ Tử. Nhưng chỉ có thế không thôi, làm sao có thể thành thơ được. Chỉ khi nào những đau đớn xác thân, với một cơ chế nào đấy, chuyển hoá sang địa hạt tinh thần, hoá thân vào nỗi đau khổ tinh thần, thì khi ấy tiếng nói của nó mới cất lên thành thơ. Nhìn một cách khác, đau đớn thân xác chỉ là những chất liệu để Hàn Mặc Tử biểu hiện những đau khổ tinh thần của mình. �ó là một rắc rối mà cũng là một ma lực của thơ Tử. V� bản chất, đau thương ở Hàn là một ni�m tuyệt v�ng lớn. Và đây chính là nguồn cảm xúc ở cung bậc tột cùng của tiếng nói trữ tình. Ni�m tuyệt v�ng được dâng lên từ thực thể bệnh hoạn mà gia nhập vào cõi tinh thần hay từ tinh thần đã tan thấm vào m�i nơi chốn của xác thân? Ni�m tuyệt v�ng đến từ một sự đứt gẫy nào đó trong tâm thể hay từ một dự cảm thư�ng trực v� cái chết cận k� cứ chốc chốc lại vồ chụp lấy tâm trí Tử ném thẳng nó xuống cái vực không đáy của hư vô? Có lẽ là cả hai. Cho nên trong thơ Tử, ta có thể cảm nghe được cả một thế giới bên trong vô hình đang lâm vào tuyệt v�ng qua những tiếng rên rỉ rớm máu của thân xác bên ngoài. Nếu ai kia "viết dưới giá treo cổ"5, thì Tử đang viết dưới cái bóng vừa huơ lên của lưỡi hái tử thần. Sống đối với Tử, bấy gi�, là một cuộc chạy đua bạt vía tuyệt v�ng đối với tử thần. Chữ "mãnh liệt" e rằng không còn đủ độ để diễn tả trạng thái sống như một dây đàn ở cái chót điểm sắp sửa đứt phăng của Tử. Sống tức là yêu. Lòng yêu sống đã đẩy thi sĩ đến cận k� cái tiếng nổ tự phá huỷ của cõi tinh thần. Cho nên đó cũng chính là cái nỗi cô đơn đặc biệt: nỗi cô đơn quá tải. Chỉ có những kẻ xấu số bất hạnh thế mới có được trải nghiệm này. Vậy là, đau thương ở Tử là một thứ siêu nghiệm. �au thương vừa là dạng thức vừa là cung bậc của cảm xúc thơ thư�ng trực trong hồn thơ Hàn Mặc Tử.

Song, đi�u đẹp đẽ là ở chỗ: tuyệt v�ng có thể chấm dứt hi v�ng, nhưng không chấm dứt tình yêu. Tình yêu ở Tử càng mãnh liệt càng tuyệt v�ng, càng tuyệt v�ng lại càng mãnh liệt. Và, như một nghịch lí không khó hiểu, tình yêu tuyệt v�ng đó đã trở thành một cách thế yêu đ�i của Hàn Mặc Tử. "Phải vì tất cả đ�u đang đi đến cái chết, nên tất cả mới hiện lên rực rỡ đến thế". Không có ai tha thiết với cuộc đ�i cho bằng một ngư�i sắp sửa lìa đ�i. Nhìn cuộc đ�i ở th�i điểm chót cùng của đ�i ngư�i đó là tâm thế trữ tình, là tâm thế sáng tạo đặc thù của Hàn Mặc Tử trong Thơ �iên. Tại th�i điểm ấy, ni�m thiết tha đồng nhất với nỗi đau đớn - càng thiết tha càng đau đớn, càng đau đớn càng thiết tha. Nghịch lí của ni�m tuỵêt v�ng kia cũng chính là như vậy. Và đây là cái gốc của thơ �iên. �úng thế, nếu �au thương là nội dung sáng tạo, thì �iên là hình thức của sáng tạo ấy. Nói cách khác �iên chính là sự hiện hình, sự cất tiếng của �au thương. Tất cả những yếu tố dị thư�ng đến mức kỳ quái nữa, sở dĩ có thể thành thơ được là nh� được đảm bảo bằng một thứ siêu nghiệm như thế.

Có lẽ chưa cảm thông hết với nguồn sống thuộc v� siêu nghiệm này, mà Xuân Diệu, trong bài "Thơ của Ngư�i" 6, đã t� ý nghi ng� Thơ �iên. Trái lại, Chế Lan Viên - một thi hữu của Hàn - ngay từ đầu đã ti�n hô hậu ủng, và đến khi viết giới thiệu cho Tuyển tập của ngư�i bạn tri kỉ xấu số, vẫn giữ vững ý kiến bênh vực sắc bén của mình. Ông dẫn ra một tiếng thơ có một vẻ rất "điên", và chỉ ra yếu tố nào đã đem lại sức sống chân chính cho nó: "Chúng ta cần có ngư�i tả trăng là trăng. Nhưng cũng cần có ngư�i vượt l� thói tập đoàn mà xẻ trăng làm hai nửa (...) Cần truy�n thống nhưng cũng cần biến dị, cần nói những đi�u chưa ai nói (...) Hôm nay có một nửa trăng thôi / Một nửa trăng ai cắn vỡ rồi /... Không phải ma thuật, kĩ thuật gì của óc đang lạm phát ngôn từ. Lòng có bị cắn đôi, đ�i có bị tan vỡ, tình có bị đứt đoạn, nghĩa là có một thảm sử gì làm trữ kim, làm đảm bảo, thì mới có thể phát ra những từ ấy". 7 Thế đấy, đau thương chính là thứ trữ kim tột cùng của thơ Hàn.

Nh� thứ trữ kim này, ngư�i ta chẳng những thấy được cái lí của những hình thức kì dị, quá xa lạ, mà còn xuyên qua rào cản của những cảm giác kinh dị để nhận chân những nỗi ni�m thơ chân chính của thi nhân. Thơ �iên vì thế là tiếng kêu r� máu của con chim sắp lìa trần, là tiếng nói của những hụt hẫng tan hoang, là tiếng nói của một thân phận bị dồn đẩy đến miệng vực của nỗi chết, chới với bên miệng vực ấy mà ngoái nhìn đ�i, nuối đ�i, níu đ�i. Mỗi tiếng thơ khác nào một l�i nguyện cuối, một l�i tuyệt mệnh. "Tôi còn trìu mến biết bao ngư�i / Vẻ đẹp xa hoa của một tr�i / �ầy lệ đầy thương đầy tuyệt v�ng? / �ây gi� hấp hối sắp chia phôi", "Ta trút linh hồn giữa phút đây / Gió sầu vô hạn nuối trong cây / Còn em sao chẳng hay gì cả / Xin để tang anh đến vạn ngày"... Cảm xúc chia lìa vĩnh biệt luôn choán ngợp cõi lòng, vò xé tâm can. "Lòng thi sĩ chứa đầy trang vĩnh biệt.", "Than ôi ! Hỡi biệt li chan chứa / Tưởng cùng em vui hưởng thú tiêu dao / Anh sắp đi và hai hàng lệ ứa / Cả đau thương dồn dập xót tâm bào", "Sao thơ anh toàn nhuộm màu li biệt / Rên không thôi và nức nở cả ban đêm"... Có thể nói, bước vào Thơ �iên là bước vào cái thế giới quằn quại của tinh thần. Nó là biểu hiện của những giằng xé quyết liệt giữa Bóng tối của Bệnh tật, Chết chóc, Ma quỉ với ánh sáng của Tình yêu, Sự sống, Thần thánh... giữa Cố chấp, Thù hận, Hẹp hòi với Khoan dung, �ộ lượng, Cao cả... giữa �ịa ggục hắc ám với Thiên đư�ng quang minh... Tất cả những phản trái nghịch lí của nó đ�u là ngôn ngữ của đau thương.

Tuy trong các tuyên ngôn của mình, Hàn Mặc Tử đây đó t� ra không thật "tâm phục khẩu phục" Baudelaire, nhưng trư�ng ảnh hưởng từ vị sư tổ của chủ nghĩa Tượng trưng phương Tây này lớn đến mức khó cưỡng được, cho nên không thể không thấy Thơ �iên có dây mơ rễ má với "Hoa ác". Bởi hướng thơ của tác giả "Hoa ác" tuy vẫn được coi là đi tìm Cái đẹp trong Cái ác, nhưng suy cho cùng, nó vẫn là bông hoa m�c lên từ cái gốc �au thương. Dầu vậy, �au thương của Thơ �iên căn bản vẫn là cất lên từ thân phận thảm sử của Hàn Mặc Tử, có nghĩa: căn bản là nội sinh. Không có cái căn cốt là giá máu mà Hàn đã đánh đổi cho mỗi tiếng thơ của mình thì chưa chắc Thơ �iên đã đi xa hơn việc chạy theo một cái mốt tân kì để có thể làm rớm máu tâm can ngư�i đ�c ở tận thế kỉ này. Và �au thương đã tự tìm đến những hình thức của nó theo kiểu Hàn Mặc Tử.

b. Chủ thể Thơ �iên: Cái Tôi ly - hợp bất địnhTrong thơ trữ tình, việc chủ thể phân thân, hóa thân vào các đối tượng hết sức khác nhau để cất lên những tiếng nói trữ tình phong phú khác lạ không còn là đi�u xa lạ nữa. Ở Thơ �iên, tình hình có khác hơn. Sự phân li của chủ thể ở đây không theo lối tuyến tính mà theo lối đồng hiện: một xác thân nhi�u nhân cách. Toàn những "nhân cách" phản trái nhau và phản trái với chính thơ."Thi sĩ không phải là Ngư�i - lại vẫn l�i tuyên ngôn chung của trư�ng thơ Loạn - Nó là Ngư�i Mơ, Ngư�i Say, Ngư�i �iên. Nó là Tiên, là Ma, là Quỉ, là Tinh. Nó thoát hiện tại. Nó xối trộn Dĩ Vãng. Nó ôm trùm Tương Lai". 8 �au thương đã biến chủ thể Thơ �iên thành một chủ thể sinh hoá màu nhiệm kì khôi - "Cả một miệng ta trăng là trăng/ Cả lòng ta vô số gái hồng nhan / Ta nhả ra đây một nàng/ Cho mây lặng l� cho nước ngất ngây...". Dư�ng như chính �au thương đã tạo ra một cuộc nổ vỡ nào đó của tinh thần mà phá vỡ tính nhất thể của cái Nguyên Tôi, phân li nó thành muôn mảnh. Mỗi mảnh vừa là một phân thân của Cái Tôi kia lại vừa là một cái Tôi khác tự lập - "Kìa ai gánh máu đi trên tuyết / Với lại ai ngồi khít cạnh tôi / Mà sao ngậm cứng thơ đầy miệng / Không nói không rằng nín cả hơi...". Xác thân là một Tôi, Hồn lại tách ra thành một Tôi khác, đùa cợt, rượt đuổi, trêu tròng nhau, thậm chí thôn tính lẫn nhau - "Ta khạc hồn ra ngoài cửa miệng.../ �o tôi là một thứ ngợp hơn vàng / Hồn đã cấu đã cào nhai ngấu nghiến...Dẫn hồn đi ròng rã một đêm nay / Hồn mệt lả còn tôi thì chết giấc, Ôi điên cuồng! ôi rồ dại! rồ dại / Ta cắm thuy�n chính giữa vũng hồn ta...". Dầu sao đó chỉ là sự sinh hóa trong một thực tại ảo. Không thể say mê với thực tại ảo đó mãi được, muôn mảnh ấy tất sẽ tái thống nhất trong một bản tướng, bản thể duy nhất bằng chính �au thương - "Thưa tôi không dám say mê / Một mai tôi chết bên khe ng�c tuy�n / Bây gi� tôi dại tôi điên / Chắp tay tôi lạy cả mi�n không gian...". Việc tạo ra kiểu chủ thể này ít nhi�u thấy cả trong thơ Bích Khê, Chế Lan Viên, Hoàng Diệp, Xuân Khai...Và ngư�i ta cho rằng Văn hoá Chàm cùng với những bóng ma H�i phổ biến ở vùng thành �ồ Bàn đã nhập vào thế giới thi ca của Trư�ng Thơ Loạn kia. �i�u này có lẽ có thực. Song ở Hàn Mặc Tử, cái ngoại nhập m� hơn cái nội sinh. Chính đ�i sống thực thể đặc biệt của Hàn Mặc Tử, nhất là ở giai đoạn sau, lúc nào cũng chập ch�n bất định giữa Thực tại và Chiêm bao, lại có lúc cận k� cái chết hay xuất hồn siêu thăng vào cõi khác, là cái vốn nội sinh đã đồng hóa những ngoại nhập đó thành cái chủ thể sinh hóa kì dị này. Nó cũng là một thứ siêu nghiệm mà chỉ những ngư�i như Hàn Mặc Tử mới trải qua. Và, không có cái chủ thể sinh hóa một xác thân nhi�u nhân cách quái đản ấy làm sao chủ thể Thơ �iên có thể hiện ra như một Kẻ �iên để làm nên diện mạo của loại hình thơ này được? Song, đi�u đáng nói hơn ở đây phải là: chủ thể như thế chính là cái hình thái tột cùng của một chủ thể trữ tình.

c) Kênh hình ảnh tân kì của Thơ �iên: những vẻ kì dị
Nếu không có kênh hình ảnh này, chưa chắc �au thương đã được g�i là Thơ �iên. Cũng vì thế, ai đã đ�c Thơ �iên, không thể không thấy vẻ kì dị, kinh dị tràn ngập ở đó. Ngư�i này thấy Tử hay nói đến sự tan loãng của xác thân với những rơi rụng, tàn rữa. Ngư�i khác thấy Tử thư�ng chuyển vô số cảm nhận thuộc các giác quan khác v� một khí quan là cái miệng, là "khẩu cảm" với những động thái ăn, nuốt, đớp, nhả, mửa, khạc... vốn rất kị giơ với thi ca truy�n thống. Và nhất là ai cũng đã từng bị "sốc" trước những vẻ kinh dị hãi hùng của Trăng - Hồn - Máu. Không ít ngư�i g�i đó là vẻ đẹp kì dị: "... Tôi toan hớp cả váng tr�i / Tôi toan đớp cả miếng cư�i trong khe", "Ta cắn l�i thơ để máu trào", "Ta há miệng cho hồn thơ trào v�t", "Cư�i no nê sặc sụa cả mùi trăng", "Ta khạc hồn ra ngoài cửa miệng", "Hồn vội mớm cho tôi muôn ánh sáng", "Gió rít tầng cao trăng ngã ngửa / Vỡ tan thành vũng đ�ng vàng khô / Ta nằm trong vũng trăng đêm ấy / Sáng dậy điên cuồng mửa máu ra...". Có thể nói không ngoa rằng đó là cả một cuộc nổi loạn trong cảm giác của thi ca. Với những vẻ kinh dị này, Thơ �iên muốn xé rào để tìm kiếm cho thơ những mi�n cảm giác mới - cảm giác mạnh, đẩy cái kinh dị đến tột cùng. Dù nó có phần xa lạ với Ngư�i.

Thực ra, vẻ kinh dị trong thơ Hàn Mặc Tử không quá xa lạ. Ngư�i ta đã từng tiếp nhận cái kì trong truy�n thống ở những chuyện ma quỉ dân gian, ở những Lĩnh Nam chích quái, Việt điện u linh, Truy�n kì mạn lục, cả đây đó trong Truyện Ki�u... của ta và Liêu trai chí dị của Tàu. Và đương th�i Hàn cũng không phải là hiếm đồng minh trên con đư�ng phiêu lưu vào thế giới của cái kinh dị. Ngoài những thi hữu thân cận, có thể thấy cả Thế Lữ, Vũ Bằng, Nguyễn Tuân, Bùi Hiển.v.v... Song, có thể nói, quyết đi tìm sự lạ chính là động cơ lớn chi phối hành trình sáng tạo của Hàn Mặc Tử. Trong tiểu luận "Nghệ thuật là gì?", ông đã viết: "Quăng mình đi giữa cái vũ trụ mênh mông, rượt nà theo những nguyện v�ng cao xa, những cái ý nghĩa, ấy là do cái năng lực tinh thần mạnh mẽ nó thúc giục mình (...) Bồn chồn, ta quyết đi tìm sự lạ". 9 Tuy thế, động cơ vẫn sẽ chưa chịu nổ dù đã nạp đầy nhiên liệu, nếu như không nh� đến cái bu-gi đánh lửa Baudelaire. Cả Xuân Diệu - "mới nhất trong các nhà Thơ Mới", lẫn Hàn Mặc Tử - lạ nhất trong những nhà Thơ Mới, đ�u chia nhau ảnh hưởng từ bậc thầy của Chủ nghĩa Tượng trưng này. Nếu Xuân Diệu đã nhận từ Baudelaire lối tư duy Tương ứng - chủ yếu là tương ứng giữa các giác quan - làm một la bàn hữu hiệu để đi vào "thế giới của Du Dương" mà săn tìm những vẻ đẹp trần thế, thì Hàn Mặc Tử lại lĩnh từ tác giả "Hoa ác" một cảm quan ma quái để đi mãi vào thế giới �au thương, rồi cứ bị thôi miên bởi những Vẻ đẹp kì dị, kinh dị. Baudelaire đã tìm kiếm chất thơ ở những vật ghê rợn kinh hãi như xác chết, máu me, xương tủy, sự dâm đãng v.v... �ến lượt mình, Hàn Mặc Tử và các thành viên của trư�ng thơ Loạn cũng tìm thi hứng và nói rất thoải mái đến những xác chết, s� dừa, đầu lâu, mồ hoang, giếng loạn, xương khô, sự trần truồng, sự dâm đãng... Tuy nhiên, trong khi các thi hữu của mình như Chế Lan Viên, Bích Khê nghiêng v� sự tuân thủ những quan niệm lí thuyết, nghĩa là tuân theo những mô thức do h� phác ra từ trước, thì riêng Hàn Mặc Tử lại có một đ�i sống thực thể rất gần với cái thế giới kinh dị đó. Ông thư�ng xuyên rơi vào tình trạng cô đơn tuyệt đối, tinh thần bị vây khốn giữa một cõi sống đơn độc, luôn bị ám ảnh bởi nỗi chết của riêng mình, và dư�ng như lúc nào cũng có thể cảm thấy mư�i mươi cái bóng đen đúa, cái âm khí lạnh ngắt cùng đôi mắt rùng rợn của Tử thần, cho nên tinh thần của thi sĩ luôn lạc giữa cái trùng vây của những biểu tượng kinh loạn nhất của thế giới khác. Nghĩa là bản thân cõi tinh thần của Tử đã là kinh dị. Cả yếu tố nội tại này lẫn quan niệm từ phương xa kia mới hội đủ những lí do khiến Hàn Mặc Tử nói đến cái kinh dị với cư�ng độ lớn đến thế và tự nhiên như là máu thịt đến thế.

Dầu sao cũng phải nói thêm rằng: Nếu chỉ có cái kinh dị không thôi, hẳn Thơ �iên cũng sẽ là quá tải ngay cả với những ngư�i nghiện săn lùng những cảm giác gai gợn trong thơ. Thơ �iên sở dĩ vẫn là nó không chỉ vì nó được bảo hiểm bằng nỗi đau thương tột cùng, mà còn bởi Cái Kinh dị luôn biết chung sống hoà bình với những vẻ đẹp khác. Chỉ nói riêng ba biểu tượng Trăng - Hồn - Máu cũng thấy rằng, những hình ảnh được sáng tạo v� chúng có cả những gì kinh dị nhất, cũng có cả những gì lộng lẫy nhất mà thơ ca có thể làm được. Trăng chẳng hạn: có "Trăng tự tử", "Trăng ngã ngửa vỡ tan thành vũng đ�ng vàng khô", "Trăng sấp mặt xuống uốn mình theo dáng liễu"... nhưng cũng có "Trăng vàng, trăng ng�c", có "Ngả nghiêng đồi cao b�c trăng ngủ / �ầy mình lốm đốm những hào quang", có "Thuy�n ai đậu bến sông trăng đó / Có chở trăng v� kịp tối nay"... Phải chăng tham v�ng Thơ điên của Hàn Mặc Tử là hướng tới cái tột cùng v� cả hai thái cực?

(Còn nữa)