[kinhk19c]

HOA �ÀO VỚI NHÂN SINH VÀ VĂN HỌC NGHỆ THUẬT
Hoàng Hoa


"Nhân diện đào hoa tương ánh hồng…"
Thôi Hộ
* * *

Cứ mỗi độ mùa Xuân v�, chắc hẳn trong hồn ai cũng vẳng lên những khúc nhạc với nhi�u cung bậc dạt dào và trong ánh mắt sẽ ng�i lên những bức tranh sinh động với chan hoà gam sắc diễm ảo của hoa lá, c� cây cùng vạn vật tạo hóa đan duyên, khoe màu.

"Tết", khởi điểm của mùa Xuân và là nhịp bước ban đầu của bốn mùa luân lưu, luôn gợi lên nhi�u rung cảm cho loài ngư�i trong cõi sống và nhất là những trái tim và tâm hồn nhạy cảm. Giữa muôn vàn thanh sắc mùa Xuân ấy, nổi bật một loài hoa, loài hoa mang màu hồng tuyệt mỹ "Hoa �ào":

"Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, giấy đ�
Bên phố đông ngư�i qua …"
(thi sỹ Vũ �ình Liên)

Ở Việt Nam, nếu hoa Mai là một biểu trưng của Xuân và Tết của ngư�i mi�n Trung và mi�n Nam thì hoa �ào lại là biểu trưng của xứ Bắc. Hình ảnh ông đồ dẫu chỉ còn là những chiếc bóng của quá khứ theo nhịp th�i gian và cuộc sống, thế nhưng sự kết hợp giữa thiên nhiên, con ngư�i và văn hóa một th�i ấy khó lòng nhòa phai trong hồn ngư�i Việt.

Tục lệ chơi hoa �ào trong ngày Tết mang phong vị rất riêng của ngư�i xứ Bắc. Ngư�i ta chưng, chơi hoa �ào không chỉ vì những cánh hoa đào có màu hồng mang sắc “hỷ tín�, mà còn do quan niệm tâm linh rằng cây hoa đào khi đem v� trưng trong nhà có thể trừ được ma quỉ quấy phá.
Ni�m tin ấy bắt nguồn từ sự tích lưu truy�n trong dân gian rằng: "thuở xưa, Ng�c Hoàng Thượng �ế sai hai vị Trà thần và Lũy thần xuống bảo vệ ngư�i trần, không cho quỉ dữ và yêu tinh quấy phá. Cuối năm, hai vị thần phải v� tr�i tâu những việc đã làm được nơi dân gian, vào dịp này ngư�i ta trưng một cành đào trong nhà để b�n quỉ tưởng những vị thần này vẫn đang hiện diện nên sợ không dám đến".

Ở Hà thành có làng Nhật Tân nằm ở phía bắc Hồ Tây nổi tiếng v� ngh� trồng bích đào – nay đã trở thành một thương hiệu: "hoa �ào Nhật Tân". Ở mi�n Nam có thành phố �à Lạt nổi tiếng v� nơi trồng và cung cấp những loại bích đào hoa to, hoa cụm, mỗi bông 12 hoặc 14 cánh rất đẹp và quí phái.

Kiếp hoa đào mong manh lắm, hoa nở - hoa tàn chỉ mấy ngày ngắn ngủi. Cả mùa hoa cũng chỉ kéo dài chưa tròn một mùa trăng. Chăng vì màu hoa đào hồng ngát, quyến rũ? hay chăng vì kiếp hoa đào th�i khắc? hoặc chăng vì rừng hoa đào đẹp một cách thanh thoát nên tạo nhi�u mỹ cảm cho ngư�i đ�i? - mà các tao nhân mặc khách, kẻ yếm thế cũng như ngư�i lạc quan đ�u có những cảm xúc riêng tư để sáng tác những dòng thơ dòng nhạc vui buồn bất tận, mà kẻ tục, ngư�i tu thấm nhuần đạo lý!?.

Trong kho tàng thi ca phong phú của Nhật Bản, của Trung Hoa cũng như của Việt Nam quả thật đã không hiếm những áng thơ văn tuyệt mỹ, những trang tình sử diễm lệ có liên quan tới Hoa Anh �ào.

Nước Nhật Bản được mệnh danh là xứ của hoa anh đào. Hoa anh đào (Sakura) là loài hoa biểu trưng cho nước Nhật và dân tộc Nhật Bản. Ngư�i Nhật rất yêu chuộng và trồng hoa Anh �ào khắp nơi trên đất nước. Nhạc sĩ Thanh Sơn vào năm 1964 khi ông có dịp qua thăm xứ Hoa Anh �ào lại trong dịp mùa hoa anh đào nở rộ đã ngẫu hứng sáng tác bài “Mùa Hoa Anh �ào�.

Ngư�i Nhật yêu hoa �ào nên quan niệm v� kiếp nhân sinh phù ảo cũng được h� so sánh với kiếp đ�i ngắn ngủi của hoa đào:

Anh đào nở chỉ nở ba ngày
Khác chi một kiếp con ngư�i phù du.
(Nguồn và ngư�i dịch?)

Dân ca Nhật Bản v� hoa �ào và kiếp ngư�i cũng thoáng sầu, mông lung say - tỉnh:

Rượu nồng ta uống say một đêm ngất ngây
Thả hồn theo gió heo may, đến hôn hoa, những cánh hoa anh đào say
Nhạc nghe xa vắng những tiếng buồn, đư�ng tơ héo hon, đư�ng tơ héo hon
Chạy theo ánh sáng lung linh, ánh trăng thanh đến mơn man cuộc tình trinh.
Tr�i xuân man mác những mối sầu, tình theo gió mau
Cánh hoa tươi tốt không lâu, một đêm nào sẽ rớt mau v� đ�i sau.
Rượu nồng ta uống choáng cõi đ�i để quên nắng phai, để quên nắng phai
��i ngư�i m�ng quá đi thôi, hỡi ai ơi hãy quên đi, rượu đầy vơi...
(Ngư�i dịch?)

Ngư�i Nhật, dẫu sao vẫn đưa nét bi quan yếm thế vào hoa �ào còn ngư�i Trung Hoa và ngư�i Việt Nam chỉ một số ít ngư�i có cái nhìn bi quan còn phần đông lại có cái nhìn rất phong phú và yêu đ�i v� cây đào và hoa đào nên ví nhân tài như cây đào. Lúc �ịch Nhân Kiệt làm tể tướng đ�i �ư�ng, ông là ngư�i đắc nhân tâm nên thu dụng được nhi�u nhân tài. Ngư�i đương th�i bảo là “cây đào, cây lý trong nước ở cả cửa tướng công�

Với thi ca Trung Hoa, “Kinh thi�- một tập thơ dân gian cổ nhất do đức Khổng Tử san định khoảng giữa thế kỷ thứ sáu trước công nguyên - mục Chu nam, thơ �ào Yêu viết rằng:

�ào chi yêu yêu
Chước chước kỳ hoa
Chi tá»­ vu qui
Nghi kỳ thất gia.
...
Tạm dịch là:

Nõn nà đào tơ
Xinh xắn nở hoa
Nàng ta lấy chồng
Cửa nhà ấm êm

Cây đào đẹp cho nụ hoa tươi thắm nên đã được ví với ngư�i thiếu nữ trẻ trung đến tuổi xuân thì trước khi cô kết hôn.
Trong Tả truyện, chương thập tứ niên, hoa đào lại được biểu hiệu cho ngư�i phụ nữ có nhan sắc diễm lệ.

Với giai thoại "Hoa �ào Thôi Hộ", hoa đào - đã tô điểm cho một câu chuyện tình lãng mạn nhất trong văn chương thi phú Trung Hoa.

Truyện kể rằng Thôi Hộ là một danh sĩ đ�i �ư�ng (618-907), nhân hội �ạp Thanh chàng đi ngao du sơn thuỷ, lạc bước đến �ào Hoa Thôn. Thôi Hộ ghé vào �ào Hoa Trang gõ cửa xin nước uống thì một thiếu nữ ra mở cổng, với cử chỉ rụt rè nàng đưa cốc nước cho chàng. Nàng có sắc đẹp mặn mà "chim sa cá lặn" và khi thấy chàng thì vẻ mặt thẹn thùng e lệ, hai má đ� hây như màu hoa đào. Chàng cũng ngượng ngập không kém, đưa tay đỡ lấy cốc nuớc uống hối hả rồi từ giã thẳng một mạch ra v� .
Năm sau đến ngày hội �ạp Thanh chàng cũng đi trẩy hội. Thôi Hộ vì mến ngư�i nhớ cảnh đã háo hức trở lại �ào Hoa Trang hy v�ng tìm đươc cảnh cũ ngư�i xưa. Nhưng khi chàng tới nơi đây thì thấy cửa đóng then cài, ngư�i xưa vắng bóng chỉ thấy những cây đào vẫn rực rỡ trổ bông và như đang cư�i đùa trêu ngươi trước gió đông. Nhìn cảnh nhớ ngư�i chàng đã phóng bút đ� bài thơ tứ tuyệt trên cửa nhà nàng:

Khứ niên, kim nhật, thử môn trung
Nhân diện, đào hoa tương ánh hồng
Nhân diện bất tri hà xứ khứ
�ào hoa y cựu tiếu đông phong.
(Thôi Hộ)

Cửa nhà năm ngoái cùng hôm
Má nàng thiếu nữ so hồng �ào hoa
Ngư�i xưa chừ biết đâu là?
Chỉ hoa năm cũ cư�i đùa gió �ông
(Hoàng Hoa tạm dịch)

Khi cha con ngư�i thục nữ sau khi đi vãn cảnh chùa nơi xa trở v� thì tr�i đã chi�u tà xế bóng, nàng chợt nhìn vào khung cửa thấy bài thơ thật tình tứ nét chữ như phượng múa rồng bay, nàng đoán chắc là văn nhân ngày nào đã trở lại. Chàng tiếc nuối vì không gặp nàng nên thất v�ng cất bước ra đi. Nàng ch� mong chàng trở lại nhưng tháng ngày cứ lặng lẽ trôi qua hết mùa hoa đào này đến mùa hoa đào khác, nở rồi tàn nối tiếp hoài mà ngư�i xưa đâu chẳng thấy nên sinh lòng ốm tương tư.
Lão ông thấy con ngày không ăn đêm không ngủ, chạy thầy chạy thuốc, ai nói ở đâu có thầy gi�i thuốc hay lão cũng tới, nhưng bệnh con gái quí của ông chẳng những không thuyên giảm mà càng ngày càng nguy kịch! Kịp lúc Thôi Hộ đến thì nàng đang trong cơn hấp hối, thấy chàng nàng chỉ kịp liếc nhìn qua một lần rồi nhắm nghi�n mắt lại thở hắt ra trút hơi thở cuối cùng.

Nhược hữu lương y viên tuyệt v�ng
Tùng lai vô dược liệu tương tư

Hoàng Hoa tạm ph�ng dịch ý

(Dẫu rằng thầy gi�i tiếng hay
Tương tư: bệnh khó! thuốc tày vô phương)

Thôi Hộ cảm thương nàng nên đã quỳ gối xuống bên giư�ng, áp mặt mình vào mặt nàng và khóc lóc thảm thiết. Nước mắt chàng vừa nh� xuống mặt nàng thì lạ thay ngư�i thiếu nữ từ từ mở mắt, nàng đã tỉnh lại sống tr�n đ�i với chàng Thôi Hộ - một thi nhân yêu hoa đào.

Mới hay: tình nghĩa dạt dào
Thuốc tương tư đấy, ngư�i nào có hay

Thiên tình sử Hoa �ào Thôi Hộ vang v�ng mãi đến muôn đ�i sau và điểm lại một vết son trong văn h�c Trung Hoa.
Tại Việt Nan thi sĩ Tản �à sống vào giữa đầu thế kỷ 20, cảm hứng chuyện cổ tích Từ Thức nhập Thiên Thai nên đã sáng tác nên bài từ khúc “Tống Biệt� :

"Lá đào rơi rắc lối Thiên Thai
Suối tiễn, oanh đưa, những ngậm ngùi
Nửa năm tiên cảnh,
Một bước trần ai
Ước cũ, duyên thừa có thế thôi!
�á mòn, rêu nhạt
Nước chảy, huê trôi.
Cánh hạc bay lên vút tận tr�i
Tr�i đất từ nay xa cách mãi.
Cửa động đầu non, đư�ng lối cũ
Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng chơi."

Bài “Tống Biệt� nhắc nhớ truyện cổ tích Từ Thức: ở xã Trị Nội, huyện Nga Sơn, gần núi Thần Phù, có động Bích �ào là di tích một câu chuyện thần tiên. Tích xưa kể rằng, Từ Thức nguyên là tri huyện Tiên Du (Bắc Ninh). Một hôm vào ngày hội hoa mẫu đơn tại ngôi chùa nổi tiếng trong mi�n, lễ hội đang vui chơi thì bất ng� một thiếu nữ đánh gẫy cành hoa mẫu đơn quý.giá, nàng không có ti�n đ�n nên sắp bị quan viên trong ban tổ chức lễ hội phạt va. Thấy cảnh ấy Từ Thức li�n b� ti�n ra bồi thư�ng sự tổn thất để cứu nàng . Sau đó ít lâu Từ Thức treo ấn từ quan để có th�i gian rảnh rang ngao du sơn thủy. Một hôm chàng chèo thuy�n ngoài cửa biển Thần Phù cho thuy�n ghé vào bến ven b� núi để làm thơ ngâm vịnh, thế rồi chàng lạc đến một động tiên. Tiên chủ phu nhân nhận ra chàng là ân nhân trước kia của con gái mình nên quyết định gả con gái yêu là nàng tiên Giáng Hương để đ�n cái ơn chàng đã cứu nàng khi làm gẫy cành mẫu đơn.
Từ nay Từ Thức được sống trên cảnh tiên giới, tuy sống ở �ào Nguyên sung sướng nhởn nhơ nhưng Từ Thức không nguôi lòng nhớ cố hương, chàng xin phép nhạc mẫu cho trở v� trần thế. Biết rằng không thể lưu giữ ngư�i được lâu hơn một khi đã quyết trở v� dương gian. Nhạc mẫu của ông nhận l�i và ban cho chàng vân hạc đưa v� chốn thế trần, còn Giáng Hương thì trao cho chàng một phong thư khi vợ chồng sắp tiễn biệt nhau, nàng dặn chàng chỉ được mở ra để đ�c khi đã v� cõi trần.
Từ Thức v� đến quê, xiết bao bỡ ngỡ vì cảnh cũ ngư�i xưa đã hoàn toàn thay đổi. Chàng h�i thăm ông già bà cả trong xóm thì có ngư�i cho biết, cụ tổ ba đ�i của ông ta tên là Từ Thức, đi vào núi không thấy v�, nay đã trên dưới một trăm năm rồi.

Bơ vơ lạc lõng trong cõi trần gian nên Từ Thức tính quay lại cõi tiên nên tới chỗ cũ níu lấy cánh hạc để trở v� tiên động sống với Giáng Hương, nhưng chàng đến chỗ hạc hạ cánh khi xưa thì hạc đã bay vút tr�i cao từ lúc nào rồi.
Sau đó ít lâu, Từ Thức vì buồn bã chàng đi vào núi Hoành Sơn (gần Thanh Hoá), ngư�i ta không thấy chàng trở lại nữa.
Với "Tống Biệt" và hình ảnh Từ Thức – dân gian cũng như Tản �à đã nêu lên hai khía cạnh trong đ�i sống tâm lý muôn thuở của thế nhân: Con ngư�i ta sống ở nơi nào, dù được sung sướng đến đâu như ở chốn thiên tiên vẫn không thể quên được cố hương, và sẽ có ngày tìm v�. Ngược lại cho dù được trở v� sống ở quê hương, nhưng ngư�i xưa cảnh cũ không còn nữa, vì tất cả đã hoàn toàn đổi thay thì con ngư�i tìm v� đó lại cảm thấy như mình bơ vơ lạc lõng thì thế nào cũng sẽ tính chuyện b� xứ ra đi.
Trong Cung Oán Ngâm Khúc của Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thi�u được sáng tác cuối thế kỷ 18 ảnh hưởng sâu đậm bởi văn h�c Trung Hoa v� màu sắc và hình ảnh của màu đào, hoa đào thư�ng dùng để tả nhan sắc của ngư�i phụ nữ, nhưng Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thi�u có phần nhỉnh hơn ở thuật dụng ngữ để ca ngợi sức quyến rũ phi thư�ng của hai má đào ngư�i phụ nữ:

�ng đào kiểm đâm bông não chúng
Khoé thu ba dợn sóng khuynh thành.
Bóng gương lấp ló trong mành
C� cây cũng muốn nổi tình mây mưa.
(câu.15-18)
Má đào không thuốc mà say
Nước kia muốn đổ, thành này muốn long.
(câu 167-168)

Thi hào Nguyễn Du, trong truyện �oạn Trư�ng Tân Thanh viết vào đầu thế kỷ 19, thì mượn cây đào làm bối cảnh cho cuộc tình của đôi tài tử giai nhân Kim Tr�ng – Thúy Ki�u. Cây đào ở cuối vư�n nhà Ki�u, bên kia tư�ng là hiên Lãm Thúy, Kim Tr�ng ngày ngày ghé mắt nhìn sang. Lần đầu tiên Kim thoáng nhìn thấy Ki�u dưới tàn cây đào:

Cách tư�ng phải buổi êm tr�i
Dưới đào dư�ng có bóng ngư�i thướt tha.

Kim Tr�ng đã với để lấy được chiếc kim thoa của nàng vướng trên một cành đào:

Lần theo tư�ng gấm dạo quanh
Trên đào nhác thấy một cành kim thoa
Giơ tay với lấy v� nhà…

Nh� đó Kim Tr�ng đã được gặp lại Thuý Ki�u.
Và cũng một hôm, nhân dịp cha mẹ và hai em vắng nhà, Ki�u làm hiệu g�i Kim bằng cách hắng gi�ng, lại cũng xẩy ra ở bên gốc cây đào này:

Dưới hoa sẽ dặng tiếng vàng
Cách hoa đã thấy có chàng đứng trông.

Thi hào Nguyễn Du rất tinh tế cho Kim Tr�ng lúc nào cũng quanh quẩn ở gần cây đào để ch� Ki�u. Cây đào đã gắn li�n với những kỷ niệm v� mối tình đầu giữa Kim và Ki�u.
Sau nửa năm xa vắng vì Kim Tr�ng phải v� Liêu Dương th� tang ngư�i chú, Kim Tr�ng trở lại vư�n Thúy, chàng thấy m�i vật đ�u đã thay đổi chỉ riêng có cây đào năm xưa vẫn tưng bừng nở hoa như ngày nào, như muốn trêu ghẹo nỗi cô đơn của chàng. Tâm trạng Kim Tr�ng lúc này chẳng khác nào Thôi Hộ khi trở lại �ào Hoa Trang, không được gặp lại ngư�i thiếu nữ đã cho chàng bát nước trong ngày hội xuân năm trước. Thế nên, Nguyễn Du đã mượn ý hai câu thơ cuối trong bài tứ tuyệt của Thôi Hộ để miêu tả cảnh ngộ và tâm trạng Kim Tr�ng:

"Trước sau nào thấy bóng ngư�i
Hoa đào năm ngoái còn cư�i gió đông."

Cây đào, hoa đào không chỉ đã làm n�n cho thi ca, khơi ra những cảm xúc khiến ngư�i nhạc sĩ và thi sĩ cảm nguồn sáng tác. Ngư�i ta cũng còn khéo léo đưa hoa đào, mầu đào vào văn chương bình dân qua ca dao, tục ngữ, thành ngữ hay những tiếng nói thông thư�ng ở cửa miệng mỗi ngư�i:

Thân em như tấm lụa đào
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai
(Ca dao)

Thân, phận của ngư�i con gái được ví như tấm lụa đào. Ngư�i con gái lúc đi lấy chồng không biết duyên phận mình ra sao, sẽ hạnh phúc hay bất hạnh chẳng khác gì tấm lụa đào bán ở chợ; may mắn thì được ngư�i mua v� trang hoàng nhà cửa, phận hẩm hiu thì bị mua v� may áo, may quần khi cũ thì làm giẻ lau.

Và:
Một gi�t máu đào hơn ao nước lã
(Tục ngữ)
(� nói bà con chung một huyết thống, dẫu rằng xa mấy đi chăng nữa vẫn còn hơn ngư�i dưng).
Liễu yếu đào tơ
(Ngư�i thiếu nữ đẹp, mảnh mai).
Mơn mởn đào tơ
(Ngư�i thiếu nữ tuổi dậy thì, đầy sức sống).
Số đào hoa
(Có duyên, được nhi�u ngư�i ưa thích)
(Thành ngữ)

Ngư�i nghe nhạc mấy ai không ngân nga cùng nhạc sỹ Lê Mộng Nguyên với dạt dào thanh – âm, hồn rung xứ lạnh �à Lạt với "Ai lên xứ hoa �ào":



"Ai lên xứ hoa đào dừng chân bên hồ nghe chi�u rơi,
Nghe hơi giá len vào hồn ngư�i chi�u xuân mây êm trôi.
Thông reo bên suối vắng, l�i dìu dặt như tiếng tơ,
Xuân đi trong mắt biếc lòng dạt dào nên ý thơ.
Nghe tâm tư mơ ước mộng đào nguyên đẹp như chuyện ngày xưa.

Ai lên xứ hoa đào đừng quên mang v� một cành hoa
Cho tôi bớt mơ mộng chi�u chi�u nhìn mây trôi xa xa,
Ngư�i v� từ hôm nao mà lòng còn thương vẫn thương
Bao nhiêu năm tháng cũ mà hồn nào tôi vấn vương.
Gi� này nhìn sương khói mà thầm mơ màu hoa trên má ai.

Ai lên xứ hoa đào đừng quên bước lần theo đư�ng hoa
Hoa bay đến bên ngư�i ngại ngần rồi hoa theo chân ai.
�ư�ng trần nhìn hoa bướm rồi lòng trần mơ bướm hoa,
Lâng lâng trong sương khói rồi bàng hoàng theo khói sương,
Lạc dần vào quên lãng rồi đư�ng hoa lặng bước trong lãng quên.

Nào cần luận bàn, chỉ nghe và thẩm thấu bằng mắt, tâm hồn và trái tim, ca từ và thanh âm dư�ng như đã chuyển, đã rót vào lòng ngư�i cái đẹp mỹ mi�u như tiên giới bồng lai trong từng nốt, từng cung trên từng trư�ng độ, cao độ của cảm xúc.


Cây đào, vư�n đào, màu hoa đào đã quyện hòa với cuộc sống, làm n�n cho thi nhân sáng tác ra những thi phẩm tuyệt v�i để đ�i, gợi hứng cho nhạc sĩ sáng tác những bài tình ca bất hủ, chẳng những thế nó còn làm n�n cho cả văn chương bình dân. Hoa �ào thật sự là một tuyệt thể mỹ mi�u mà tạo hóa dâng ban cho trần thế, làm cho cõi sống thật đẹp và đáng yêu xiết bao.


___________________________
Tham khảo:

- Bài viết v� Hoa �ào của Lê Kim Anh

Tài liệu đính kèm(s)

 717px_Peach_flowers.jpg ( 75.17k ) Số lượng tải: 55

 

[nptruongson]

...

�ón Xuân Này , Ta Nhớ Xuân Xưa

Hẹn gặp nhau ,khi .....